Drugi Tomasov plićak dobio je ime po britanskom moreplovcu iz 18. vijeka Tomasu Gilbertu, dugačak je stotinak nautičkih milja, a tokom plime potpuno nestaje ispod površine Južnog kineskog mora.

Ključni sukob za kontrolu tog područja vodi se nekoliko decenija između Kine, koja polaže pravo na veći dio Južnog kineskog mora, i Filipina, u čijoj se ekonomskoj zoni nalazi i Drugi Tomasov plićak, kao dio takođe spornih ostrva Spratli., koji se sastoji od više od 750 grebena, ostrva, atola, pješčanih ostrva i 12 prirodnih ostrva u Južnom kineskom moru između Filipina, Kine, Malezije, Bruneja i Vijetnama.

Incidenti koji uključuju brodove kineske i filipinske obalske straže lako bi mogli eskalirati u direktnu konfrontaciju između Kine i Sjedinjenih Država, s obzirom na to da SAD i Filipini imaju sporazum o međusobnoj odbrani od 1951. godine. A direktan sukob između Amerike i Kine, naravno, imao bi nesagledive posledice ne samo za istočnu Aziju i Pacifik, već i za cio svijet.

Zbog toga, diplomate i vojni zvaničnici širom svijeta godinama pažljivo prate sukobe i incidente u toj oblasti, uključujući patrolne čamce i brodove obalske straže iz Kine i Filipina.

Prekjuče su Filipini optužili Peking da je opasno ispalio rakete u blizini filipinskog patrolnog aviona koji patrolira u Južnom kineskom moru, a nekoliko dana ranije kineska obalska straža optužila je filipinsku stranu da se filipinski brod "namjerno sudario" sa kineskim brodom dok je pokušavao da uđe, uprkos upozorenjima, u vode Drugog Tomasovog plićaka i obližnje plićake Sabin, objavljujući snimak sudara dva broda.

Ranije su Filipini objavili snimak na kome se vidi kako Kinezi napadaju filipinski čamac, uništavajući mu opremu noževima i sjekirama, što je prvi slučaj upotrebe hladnog oružja i jasan znak eskalacije sukoba u Južnom kineskom moru, s obzirom da je kineska obalska straža ranije "napala" filipinske brodove isključivo vodenim topovima i megafonima, upozoravajući ih da se nalaze u kineskim vodama.

Ova promjena u ponašanju kineske strane vjerovatno je povezana sa činjenicom da je nekoliko dana prije stupanja na snagu novog kineskog zakona, koji ovlašćuje kinesku obalsku stražu da zaplijeni strane brodove koji "ilegalno" ulaze u "kineske teritorijalne vode" i da zadržava članove njihove posade na 60 dana.

Iako se činilo da je Peking tada odlučio da eskalira sukob i izvrši dodatni pritisak na filipinsku stranu, ali i da testira odlučnost saveznika Filipina, prije svega SAD, Kine i Filipina, naknadno su u julu postigli "privremeni sporazum" da upravlja situacijom u spornom području, što je ukazivalo na zaključak da su obje strane zainteresovane za smirivanje situacije. Najnoviji incident, kada su se sudarili kineski i filipinski patrolni čamac, sugeriše da to ipak neće biti tako jednostavno.

Epicentar kinesko-filipinskog sukoba u Drugom Tomasovom plićaku je zarđala filipinska olupina broda "Sijera Madre". Nakon što su Kinezi zauzeli obližnji greben Mischief 1994. godine, gdje su prvi put izgradili, kako su tvrdili, sklonište za ribare – koje je prije jedne decenije pretvoreno u veliku vojnu bazu u sklopu kineske sveobuhvatne militarizacije ostrva Spratli – Filipinci su odgovorili u 1999. tako što su stari američki brod iz Drugog svjetskog rata nasukali na Drugi Tomasov plićak želeći da sačuvaju svoje prisustvo na tom području.

Sa filipinskom zastavom koja se vijori visoko, kako bi se razjasnio stepen filipinskog suvereniteta, i sa malom filipinskom vojnom posadom, brod efektivno funkcioniše kao ispostava filipinske vojne baze.

Međutim, problem je što "Sijera Madre" ubrzano propada, a Filipinci se suočavaju sa sve većim problemima u njegovom održavanju.

Naime, Kinezi, koji ove vode smatraju kineskim, nametnuli su blokadu tog područja, spriječivši dostavu hrane filipinskoj posadi na olupini. Kinezi tako pokušavaju da natjeraju Filipince da napuste brod, što bi za Filipince predstavljao težak poraz.

Naravno, sukob se ne vodi zbog jednog brodoloma. Južno kinesko more je važno zbog činjenice da kroz to područje prolazi glavni plovni put između Tihog i Indijskog okeana, što Južnom kineskom moru daje ogroman komercijalni i vojni značaj. Kroz to more prolaze glavne svjetske pomorske rute i 40 odsto svjetske trgovine, a na njegovom dnu leže ogromne rezerve nafte i gasa, kao i bogat riblji fond. Kina kao sila u usponu želi da dominira ovim putevima, resursima i bogatstvom.

Zbog ovoga je sukob oko olupine "Sijera Madre" samo jedan detalj u širem sukobu oko kontrole nad Južnokineskim morem, koji traje decenijama.

Istovremeno, Kina se rukovodi strategijom koja je osmišljena u Pekingu za vrijeme Kuomintangovske vlade, prije proglašenja komunističke Kine 1949. godine, a komunisti su je samo preuzeli i usavršili.

Riječ je o strategiji koja se zove linija sa 11 crtica, kojom je Kina preuzela skoro 90 odsto područja Južnog kineskog mora, koje je kineska vojska zauzela nakon japanskog povlačenja. Linija sa 11 crtica se od tada pretvorila u liniju sa devet crtica, nakon što je Kina jednom ustupila Tonkinski zaliv tadašnjem Sjevernom Vijetnamu.

Iako Južno kinesko more, pored kineskog, pokriva i obale Vijetnama, Tajvana, Indonezije, Malezije, Filipina i Bruneja, što svim ovim zemljama daje pravo da polažu pravo na dio tog mora, Peking smatra da oko 90 odsto Južno kinesko more da bude kineska teritorija, iako nije, to ne opravdava ni gledanje geografske karte, ni međunarodno pravo.

Kada su Filipini sredinom prošle decenije podnijeli tužbu protiv Kine Stalnom arbitražnom sudu u Hagu, tvrdeći da je kineska aneksija cijelog Južnog kineskog mora bila nezakonita i osporila pravo Filipina da proglase ekskluzivnu ekonomsku zonu, Kina je i pred Stalnim arbitražnim sudom donijela odluku da neće priznati arbitražnu odluku "koja vrijeđa njen suverenitet".

Kada je Stalni arbitražni sud presudio u korist Filipina, zaključivši da nigdje nema dokaza da je Kina kontrolisala sporno područje u prošlosti i da je kinesko pravo na cijelo Južno kinesko more nezakonito i dovodi u pitanje pravo Filipina da proglasiti ekskluzivnu ekonomsku zonu, iz Pekinga su poručili da se kineski narod i kineska vlada čvrsto protive presudi i da je neće priznati niti prihvatiti. Za sada ne postoji mehanizam koji može natjerati suverenu državu da prihvati i sprovede takvu presudu.

Iako Konvencija o pravu mora (UNCLOS) propisuje da teritorijalno more ne sme biti udaljeno 12 milja od obale, a ekskluzivna ekonomska zona najviše 200 milja, Peking to ne poštuje, tvrdeći da Kina ima istorijska prava na oblasti stotinama milja od kineskih obala, citirajući istorijske zapise iz vremena dinastije Sja, koji su stari hiljadama godina.

Kina je tako prisvojila sve sporne arhipelage, ostrva Spratli i Parasel, na koje pravo polaže još nekoliko država, uključujući Vijetnam, Filipine i Tajvan, kao i ostrva Dijaoju, koja Japan smatra svojim i naziva ih Senkaku.

U međuvremenu, Kina je militarizovala sporna ostrva i na njima izgradila piste, zajedno sa instaliranjem protivvazdušnih i protivbrodskih raketnih sistema, iako je kineski predsednik Si Đinping uvjeravao da Kina to neće učiniti. Militarizacija spornih ostrva više puta je dovodila do incidenata i sukoba između Kine i susjednih zemalja.

Pored kontrole saobraćajnih puteva i eksploatacije resursa koji se nalaze ispod površine Južnog kineskog mora, Kina želi da udalji američko vojno prisustvo od svojih granica i svoje teritorije kontrolom ove strateške oblasti.

Dok Sjedinjene Države ne priznaju kineske teritorijalne pretenzije u Južnom kineskom moru i smatraju to područje međunarodnim vodama, gdje američke snage stalno sprovode "rutinske operacije", koje uključuju praćenje slobodne plovidbe, Kina smatra američko vojno prisustvo u toj oblasti ugrožavanje njenog suvereniteta i teritorijalnog integriteta.

Kina na to odgovara sve agresivnijim vojnim aktivnostima, ne samo na tom području i u neposrednom susedstvu Kine, već i na čitavom prostoru od Atlantika do Pacifika, što opravdava kao reakciju na ono što Peking naziva sistematskim američkim pokušajima opkoljavanja, obuzdati i potisnuti Kinu.

Zbog toga su incidenti na tom području sve češći. Većina analitičara smatra da bi SAD trebalo da ojačaju svoje vojno i političko prisustvo u toj oblasti i da još čvršće stoje uz Filipine kako bi spriječile Kinu da preuzme kontrolu nad tim područjem prije nego što bude prekasno.

Međutim, postoje i drugačija razmišljanja. Profesor Lajl Goldštajn, direktor istraživačkog centra Asia Engagement and Defence Priorities, smatra da SAD ne bi trebalo da rizikuju oružani sukob sa nuklearnom silom Kinom zbog Drugog Tomasovog plićaka, ne slažući se sa onima koji tvrde da je to kineska "ekspanzija" i "agresija"... Priznajući da je Kina militarizovala sporna ostrva i grebene u Južnom kineskom moru, profesor Goldštajn, u komentaru u Asian Times-u, naglašava da Kinezi izbjegavaju upotrebu sile i da ne ometaju međunarodnu trgovinu ovim ključnim morskim putevima, iako Kina nesumnjivo želi da obezbijedi pravo na ribolov i eksploataciju resursa u toj oblasti, povezujući agresivne poteze Kine prema Filipinima sa američkim vojnim prisustvom na filipinskoj teritoriji.

Goldštajn naziva Južno kinesko more "Kineskim Karibima". Kao što SAD ne tolerišu nikakvu spoljnu intervenciju drugih sila na Karibima, kao što je predviđeno Monroovom doktrinom, tako bi SAD, sugeriše Goldstin, trebalo da priznaju pravo Kineza na oblast koja je važna za nacionalnu bezbjednost Kine.

Štaviše, primjećuje Goldštajn, Peking je "mnogo manje agresivan nego što je ujak Sem bio u svojoj burnoj adolescenciji" u zaštiti svojih interesa, aludirajući na brojne američke vojne intervencije, blokade i udare u zemljama zapadne hemisfere, svaki put kada su američki interesi bili ugroženi.