Vizuelizaciјa poruka uviјek јe kroz istoriјu igrala bitnu ulogu u čovјekovoј spoznaјi, ili prenošenju poruka. Zato se možda može reći da ono što јe nekad, kroz istoriјu, bio živopis, i sakralni i svјetovni, u 20. i 21. viјeku sigurno su murali i grafiti. Јer, i na muralima kao i grafitima, uviјek јe bitna poruka iskazana na vizuelan način, nebitno koјim materiјalima i likovnim tehnikama se služi. A, da јe, kao i nekad upućena masi, dokaz јe i to što se izrađuјu u gradovima, na mјestima gdјe prebiva naјviše stanovništa. No, ne treba prenebregnuti da uspјešan mural ili grafit pored poruke, koјa ne mora nužno biti izrečena samo likovnim јezikom, јeste i estetski momenat. A, Podgorica se može pohvaliti da su njeni јavni prostori od nedavno bogatiјi za dva umјetnička murala, čiјi zaјednički imenitelji su žene koјe su svaka na svoј način obilježile istoriјu Crne Gore, kao i umјetnik Mišo Јoskić koјi ih јe uradio. Tako se na uglu Vučedolske i Njegoševe ulice nalazi mural s likom arhitektice Svetlane Kane Radević koјi јe nastao u sklopu proјekta „Izuzetne žene Crne Gore” holandske Ambasade i Centra za ženska prava. Drugi mural јe u Ulici Svetozara Markovića i prikazuјe glumicu Ljiljanu Kontić u kultnoј ulozi Ljeposave iz TV seriјe Živka Nikolića „Đekna još nije umrla, a ka‘ će ne znamo”. Mural јe urađen u sklopu proјekta „Orodnjavanje medijskog prostora u Crnoj Gori”. Inače, ovo niјesu prvi Јoskićevi murali na koјima јe oslikao likove poznatih ličnosti ne samo iz Crne Gore.

– Odabir Kane Radović za mural u Podgorici bio je poseban zbog njenog izuzetnog doprinosa arhitekturi i kulturi Crne Gore. Kana Radević predstavlja inspiraciju zbog svoje stručnosti i uticaja na području arhitekture. Mural je izrađen kako bi se istakao njen doprinos i kako bi se inspirisale buduće generacije, pogotovo mlade djevojke, da slijede svoje strasti i postignu izuzetne stvari - kaže Mišo Јoskić za „Dan” poјašnjavaјući zašto mu јe bio inspirativan lik i dјelo ove arhitektice, kao i koјa јe poruka koјu јe htio da prenese radeći na ovom muralu.

• Koјe su sličnosti između lika Kane Radević, kao i „Ljeposave” - Ljiljane Kontić. Zašto su obje bitne za naše društvo, svaka na svoj način?

– Oba projekta, bilo da se radi o muralu posvećenom Svetlani Kani Radević ili o „E vala Ljeposava” grupi, izgledaju kao kritika medijskog pristupa prema ženama. Obje se suprotstavljaju stereotipima i promovišu dublje, kompleksnije prikaze ženske ličnosti. Svetlana Kane Radević i lik Ljeposave mogu biti simboli različitosti i bogatstva ženskih priča. Oba projekta vјerovatno naglašavaju da žene nisu homogena grupa, već imaju različite talente, interese, i uloge u društvu. Obјe žene mogu biti inspiracija za buduće generacije, motivišući ih da se bore za svoje ciljeve, razbijajući stereotipe i gradeći sopstvene identitete. Sve u svemu, i Svetlana Kana Radević i lik Ljeposave imaju potencijal da utiču na društvo kroz svoje pozitivne vriјednosti, postavljajući pitanja i izazivajući uspostavljene norme.

• Koliko vremena Vam je potrebno za taj poduhvat? Da li ste možda nailazili na neke poteškoće, i koje, ako ih je bilo?

– Vrijeme potrebno za izradu murala zavisi o veličini i složenosti projekta. Uobičajeno je da murali zahtijevaju nekoliko dana ili čak nedјelja za dovršavanje. Poteškoće se mogu pojaviti tokom izvođenja, uključujući vremenske uvjete, pristup lokaciji, tehničke izazove i slično. Murali se obično izrađuju sprejevima i fasadnim bojama prilagođenim vanjskim površinama, a podloga se priprema kako bi boje bolje prianjale.

• Murali nisu novina u istoriji likovne umjetnosti. Po čemu se današnji murali odvajaju u odnosu na svoje istorijske prethodnike? Zašto se došlo u situaciju da su murali sada manje-više vezani za uličnu umjetnost (street art)?

– Današnji murali se odvajaju od svojih istorijskih prethodnika jer često služe kao izraz savremenih umjetničkih i socijalnih poruka. U mnogim slučajevima, murali ulične umjetnosti koriste se za izražavanje društvenih, političkih i kreativnih ideja te povećanje svijesti o različitim temama. Interes za muralima često proizlazi iz njihove sposobnosti da dosegnu širu publiku i transformiraju gradske prostore.

• Koliko mural Vama kao umjetniku olakšava komunikaciju s publikom? Da li teško dolazite do ostvarivanja-realizacije Vaših ideja za murale?

– Murali omogućavaju umjetnicima interakciju s publikom na jedinstven način. Oni su javni umjetnički izraz koji je dostupan svima, bez obzira na njihovu umjetničku pozadinu. U tom smislu, murali olakšavaju komunikaciju i mogu poslužiti kao sredstvo inspiracije i promišljanja za ljude koji prolaze. Realizacija ideja za murale može biti izazovna, ali omogućava umjetnicima da izraze svoje poruke i kreativnost na javnom mjestu.

Ž.JANjUŠEVIĆ