Sav radioaktivni otpad u vlasništvu države

Vlasnik svih iskorišćenih zatvorenih radioaktivnih izvora i radioaktivnog otpada koji se nalaze u skladištu radioaktivnog otpada (RAO) u Podgorici jeste država, za čije se upravljanje trenutno izdvaja oko 50.000 eura godišnje iz budžeta.

Skladištem radioaktivnog otpada upravlja Centar za ekotoksikološka ispitivanja (CETI) Podgorica.

Vlada je zadužila ministra ekologije Damjana Ćulafića da nastavi sa plaćanjem faktura CETI-ju za jun, jul, avgust, septembar, oktobar, novembar i decembar 2024. godine, u jednakim mjesečnim ratama u iznosu od po 4.166,66 eura, koje se odnose na upravljanje skladištem radioaktivnog otpada, shodno ugovoru i njegovim aneksima koje su potpisali izvršna vlast i to društvo. Ministarstvo ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera je na osnovu procjene troškova za nesmetano upravljanje skladištem radioaktivnog otpada u Predlogom zakona o budžetu za 2025. godinu planiralo sredstva u iznosu od 80.000 eura.

U Informaciji o skladištu radioaktivnog otpada (RAO) Podgorica navodi se da je u periodu 2005–2008. godina tadašnje ministarstvo nadležno za životnu sredinu, uz podršku Međunarodne agencije za atomsku energiju iz Beča (MAAE), izgradilo centralizovani objekat za privremeno skladištenje radioaktivnog otpada – Skladište RAO. Država, odnosno Vlada, vlasnik je skladišta radioaktivnog otpada, kojim, shodno dozvoli Agencije za zaštitu životne sredine za upravljanje skladištem radioaktivnog otpada od 13. juna 2012. upravlja CETI.

CETI jedini ispunjava uslove za upravljanje skladištem

U informaciji se navodi da CETI jedini u Crnoj Gori ispunjava uslove za upravljanje skladištem radioaktivnog otpada jer su to, kako se navodi, posebni uslovi koje nije lako ispuniti i za koje je trebalo obučiti zaposlene.

– Osim toga, shodno članu 13 stav 3 tačka 5 Zakona o zaštiti lica i imovine, objekti u kojima se proizvode, koriste ili skladište radioaktivne i druge opasne i štetne materije predstavljaju obavezno štićene objekte. S tim u vezi, Skladište radioaktivnog otpada mora da ispuni i sve uslove propisane Zakonom o zaštiti lica i imovine i pravilnicima koji su donijeti na osnovu tog zakona – navodi se u informaciji.

U skladu sa članom 38 Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti, radioaktivni otpad, do uspostavljanja uslova za njegovo odlaganje, skladištiće se kod pravnog lica koje ima dozvolu za upravljanje skladištem radioaktivnog otpada. Članom 38 ovog zakona propisano je da se troškovi održavanja skladišta obezbjeđuju iz budžeta Crne Gore. Članom 37 Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti propisano je da se troškovi skladištenja izvora jonizujućeg zračenja i radioaktivnog otpada bez vlasnika (orfan) obezbjeđuju iz budžeta Crne Gore. Odredbama člana 16 Pravilnika o načinu sakupljanja, čuvanja, obrade i skladištenja radioaktivnog otpada uređeno je da se iskorišćeni zatvoreni radioaktivni izvor ili radioaktivni izvor koji se više ne namjerava koristiti skladišti u skladište radioaktivnog otpada, ukoliko ga nije moguće vratiti dobavljaču.

– Troškove prevoza, sigurnog i bezbjednog skladištenja iskorišćenih radioaktivnih izvora koji se ne mogu vratiti dobavljaču snosi imalac tih izvora. Osim toga, u taj iznos uračunati su i troškovi odlaganja tog izvora. Međutim, vlasnik svih iskorišćenih zatvorenih radioaktivnih izvora i radioaktivnog otpada koji se nalaze u skladištu jeste država, odnosno Vlada Crne Gore preko ministarstva nadležnog za zaštitu životne sredine, odnosno sada Ministarstva ekologije održivog razvoja i razvoja sjevera. To znači da je na ministarstvu da osmisli način daljeg upravljanja iskorišćenim zatvorenim radioaktivnim izvorima i radioaktivnim otpadom u saradnji sa CETI-jem, te da u novom strateškom okviru prikaže sve opcije upravljanja – konstatovano je u informaciji koju je Vlada razmatrala na sjednici u četvrtak.

Vlada je, ugovorom iz oktobra 2012, CETI-ju dala na korišćenje privremeno skladišta radiaoktivnog otpada na period od pet godina, a aneksima potpisanim krajem 2017. i 2022. taj rok produžavan na po još pet godina.

Ugovorima između Vlade i CETI-ja definisano je da će ustupilac skladišta (Vlada) korisniku (CETI-ju) sredstva isplaćivati u jednakim mjesečnim ratama sa budžetske pozicije ministarstva nadležnog za životnu sredinu.