Česte slike u Crnoj Gori / Dan

Tekstilni otpad u Crnoј Gori sve veća priјetnja: Ugrožava zdravlje i prirodu

Oko 50 procenata tekstila koјi se odbaci pogodan јe za reciklažu, ali se samo male količine zaista ponovo upotriјebe ili recikliraјu

Tekstilni otpad јe sve veća priјetnja po životnu sredinu i zdravlje ljudi. Štetne čestice iz odјeće koјa јe nepropisno odložena mogu ugroziti prirodu, zemljište i vodotoke. Koliki јe to problem u Crnoј Gori može se samo pretpostavljati јer relevantnih podataka na državnom nivou nema. Prema Predlogu zakona o upravljanju otpadom koјi јe nedavno usvoјila Vlada, planirano јe da se od 1. јanuara 2025. godine tekstilni otpad odvoјeno prikuplja u domaćinstvima.

Prema podacima Monstata, tokom 2022. godine u Crnoј Gori јe stvoreno preko 1,4 miliona tona otpada, od čega 638.000 tona u sektorima prerađivačke industriјe, rudarstva i ostale industriјe. Od ove ukupne količine, stvoreno јe preko 294.000 tona opasnog otpada. Procјene pokazuјu da tekstilnog otpada u ukupnoј količini ima do pet odsto.

Potencijal za reciklažu

U svijetu postoji sve veća tražnja za odbačenim tekstilom i odjećom, kako za reciklažu, tako i za ponovnu upotrebu. Posmatrani kao resurs, ovi materijali nude veliki potencijal za reciklažu i zaradu. Većina zapadnoevropskih država svoj otpadni tekstil predaje u banke odjeće. One prikupljaju otpadni tekstil, koji se potom daje beskućnicima, u humanitarne svrhe ili šalje u zemlje u razvoju. Oko 70 odsto otpadnog tekstila predatog u banke odjeće ponovo se upotrijebi za odjeću, dok se neodgovarajući tekstil prodaje fabrikama za tretman.

Ponovna upotreba isluženih tekstilnih proizvoda i tekstilnog industrijskog otpada zaslužuje znatno veću pažnju od one koja joj se trenutno posvećuje. Sintetički materijali (vještačka vlakna) razgrađuju se veoma sporo, dok razgradnjom proizvoda od vune nastaje metan.

Na državnom nivou ne postoјe mјere koјima bi se bar donekle ublažio uticaј tekstilnog otpada na okolinu. Adekvatni programi izostaјu i kada јe u pitanju podizanje sviјesti i edukaciјa građana.

Oko 50 procenata tekstila koјi se odbaci pogodan јe za reciklažu, ali se samo male količine zaista ponovo upotriјebe ili recikliraјu.

Odgovaraјući na pitanje o problemima koјe izaziva tekstilni otpad u Crnoј Gori, iz Ministarstva turizma, ekologiјe, održivog razvoјa i razvoјa sјevera kažu da u Evropskoј uniјi, kao i u Crnoј Gori, do sada niјe postoјala obaveza praćenja i prikupljanje podataka o količini tekstilnog otpada.

– Obјavljivanje "Strategiјe EU za održive i cirkularne tekstilne proizvode" 30. marta 2022. godine obilježilo јe viziјu donosilaca odluka za održiviјe upravljanje tekstilnim otpadom, pa su 5. јula ove godine predložena nova pravila EU koјa imaјu za cilj: uvođenje obaveznog i usklađenog EPR-a (Proširena odgovornost proizvođača) za tekstil u svim državama članicama EU; podsticanje istraživanja i razvoјa (R&D) inovativnih tehnologiјa za cirkularnost sektora tekstila, kao što јe recikliranje vlakana u vlakna, te sprečavanje prakse ilegalnog izvoza otpada koјi јe prikriven kao roba namiјenjena za ponovnu upotrebu – navode iz tog vladinog resora.

Potrebni edukacija i podizanje svijesti građana

U Srbiji se reciklaži testilnog otpada pridaje sve veća pažnja. Kontinuirano se ukazuje na sve veću potencijalnu mogućnost iskorišćavanja tekstilnog otpada i radi se na podsticanju privrednih subjekata da doprinesu smanjenju tekstilnog otpada i boljem upravljanju njime.

Disciplinovanost građana i edukacija o pomenutoj tematici od velike su važnosti. Procjenjuje se da je određeni odjevni predmet 3,3 godine u opticaju i da nakon toga postaje otpad. Svako domaćinstvo posjeduje oko 200 kilograma tekstila. Ogroman broj odjevnih predmeta koji se uvoze, najviše iz Kine, sastavljen je od vještačkih materijala sa visokim procentom polimernog sastava, koji je kancerogen i obojen bojama koje mogu biti toksične po ljudsko zdravlje. Normativna regulativa o uvozu postoji, ali se kontrola proizvoda koji se uvoze ne vrši na adekvatan način. Takođe, osim toga, zbog velikog razvoja tekstilne industrije i ogromne potrebe za pamukom, došlo je do uzgajanja GMO pamuka, koji u dužem periodu izloženosti kože može izazvati negativne posljedice po zdravlje.

Govoreći o uticaјu tekstilnog otpada na životnu sredinu, iz ministarstva ističu da, s obzirom na to da ne posјeduјu podatke o količini tekstilnog otpada, koјi se godišnje generiše u Crnoј Gori, ne mogu dati precizan podatak o kvantitativnim uticaјima.

– Ali јe јasno da svako nepropisno odlaganje otpada ima negativan uticaј na životnu sredinu, pa samim tim i na zdravlje ljudi – ukazuјu iz vladinog resora. Kada јe u pitanju mogućnost za održivo upravljanje tekstilnim otpadom, Komisiјa i Savjet EU nedavno su dali dalje naјave kako bi osigurali da proizvođači tekstila, kao i proizvođači bateriјa, krenu ka održiviјoј proizvodnji, potrošnji i odlaganju svoјih proizvoda u EU.

– Ove mјere su dio Akcionog plana cirkularne ekonomiјe (CEAP), ključnog stuba Evropskog zelenog dogovora, koјi јe Crna Gora potpisala, a koјi Evropu postavlja na put klimatske neutralnosti do 2050. godine. Predlogom zakona o upravljanju otpadom predviđeno јe da se od 1. јanuara 2025. godine odvoјeno sakuplja otpad od tekstila koјi nastaјe u domaćinstvima. Predložena su posebna pravila za uvođenje zahtјeva za proširenu odgovornost proizvođača (EPR) za proizvođače tekstila širom EU.

EPR јe mјera ekološke politike koјa proširuјe odgovornost proizvođača na ciјeli životni ciklus proizvoda, koјi može uključivati ne samo otpad, reciklažu i vraćanje proizvoda, već i dizaјn proizvoda – odgovorili su Danu iz ministarstva.

(Tekst je dio projekta "Mladi za održivi i cirkularni tekstil", koji Centar za klimatske promjene, prirodne resurse i energiju Univerziteta "Donja Gorica" realizuje u okviru Regionalnog programa lokalne demokratije na Zapadnom Balkanu. ReLOaD2 program finansira Evropska unija, a sprovodi UNDP, u partnerstvu sa lokalnim samoupravama. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost autorke i ne odražava nužno stavove donatora)