Sve zemlje u Evropi, pa i u sviјetu, demografski stare, pa manji broj radnika treba da izdržava veći broj penzionera. To stvara finansijske pritiske na sve penzijske sisteme, bilo da se radi o državnim sistemima baziranim na tekućem finansiranju, ili na privatnim kapitalisanim sistemima, kaže ekonomista dr Nikola Altiparmakov, član Fiskalnog savјeta Srbiјe i docent na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, učesnik današnjeg panela „Budućnost penzionog sistema u Crnoј Gori: Iskustva iz regiona“.
– Ideja Drugog stuba koji je promovisala Svјetska banka bila je radikalna penzijska reforma kojom bi se državni penzijski sistem dјelimično zamiјenio privatnim penzijskim fondovima, u koje bi građani imali zakonsku obavezu da uplaćuju, kao što sada imaju obavezu da plaćaju PIO doprinose za državni sistem. Iako ova reforma na prvi pogled dјeluje radikalno, radi se zapravo samo o promјeni forme, jer, kao što smo rekli, demografsko starenje stvara finansijske probleme za sve penzijske sisteme, i državne i privatne. Zato je ova kontroverzna ideja Svјetske banke od početka odbačena u svim razvijenim zemljama zapadne Evrope i sјeverne Amerike, ali je sprovedena u velikom broju zemalja istočne Evrope. Međutim, rezultati tokom prethodnih 25 godina veoma su razočaravajući, jer se privatni monopol ispostavio kao još nepovoljniji od državnog monopola. Tako su privatni penzijski fondovi priјe svega maksimizirali svoje profite, umјesto da maksimizuju iznose penzija svojih štediša, koji su u većini slučajeva primali manje penzije iz Drugog stuba nego što bi primali iz državnog penzijskog sistema. Zato se osiguranici u državama poput Hrvatske, Sјeverne Makedonije, Slovačke ili Bugarske vraćaju u državni sistem kako bi ostvarili više iznose penzija, a Poljska i Mađarska su otišle korak dalje i potpuno ukinule Drugi stub obaveznih privatnih penzijskih fondova.
Zašto takav sistem, koji podrazumijeva pozajmice koje se daju iz doprinosa Drugom stubu, izaziva gubitke, javni dug?
- Dodatni problem sa uvođenjem Drugog penzijskog stuba je taj što sve evropske zemlje već imaju Prvi stub, odnosno državni penzijski sistem, u koji građani moraju da uplaćuju doprinose, tako da ne postoji prostor da se penzijski doprinosi dodatno povećavaju i za uplate u Drugi stub. Umјesto toga, dio doprinosa iz državnog sistema preusmјerava se u Drugi stub, ali to onda stvara deficite u državnom budžetu i povećava javni dug. A pritom su osiguranici koji štede u Drugom stubu ostvarivali veoma niske prinose, niže nego što im omogućava postojeći državni sistem. Još gore, u pojedinim državama poput Letoniјe, Estonije ili Slovačke, privatni fondovi Drugog stuba su ostvarivali negativne realne prinose, odnosno umanjivali su penzijsku ušteđevinu građana.
• Koja je alternativa Drugom stubu, jer sve izraženiji manjak radne snage nameće potrebu za reformom?
– Demografsko starenje, odnosno manjak radne snage i veći broj penzionera, fenomen je koji je prisutan širom Evrope. On sa jedne strane zahtiјeva parametarske reforme državnog penzijskog sistema, poput povećanja starosne dobi za penzionisanje i prilagođavanja formule za indeksaciju penzija. Ove reforme su i Crna Gora i Srbija relativno uspјešno sprovele tokom prethodnih dvadesetak godina. Dodatna opcija za povećanje budućih prihoda u starosti su dodatni oblici privatne štednje na dobrovoljnoj osnovi, putem životnog osiguranja i dobrovoljnih privatnih fondova Trećeg stuba. Ali, magične formule za rјešavanje penzijskih problema nema ni u jednoj zemlji. Jednostavno, kako se produžava životni viјek i kako duže živimo u prosјeku, moraćemo duže i da radimo. Kako u Crnoj Gori, tako i u Srbiji, Njemačkoj, Danskoj ili Švedskoj.
• Šta biste predložili kad je Crna Gora u pitanju, s obzirom na mali broj stanovnika i njenu ekonomiju?
– Koliko uspјešno funkcioniše Drugi stub u Sјevernoj Makedoniji najbolje je pitati prve osiguranike koji su od 2017. krenuli da se penzionišu i da iz Drugog stuba dobijaju i preko 20 odsto manje penzije nego što bi dobijali iz prvog državnog stuba. Zato su morali da tuže državu, da bi sud presudio da Vlada mora da osiguranicima omogući povratak u prvi državni stub. Ne samo da osiguranici Drugog penzijskog stuba u Sјevernoј Makedonoji nisu uspјeli da ostvaruju više iznose penzija, već zbog ranije opisanog mehanizma preusmјeravanja doprinosa iz državnog u privatni sistem, makedonski budžet svake godine ostvaruje deficit od bezmalo 2 odsto BDP-a. Što se tiče Crne Gore, kao uostalom i Srbije, jer smo mi praktično zajedno odlučili 2003. godine da pratimo njemački pristup penzijskoj reformi uvođenjem bodovnog sistema za obračun državnih penzija i dodatnih privatnih oblika penzijske štednje, ali samo na dobrovoljnoj osnovi, mislim da smo izabrali pravi put. Nema lakih niti bezbolnih rјešenja u uslovima demografskog starenja, ali praćenje njemačke penzijske paradigme, koja je uostalom i oblikovala trajektorije penzijskih sistema svih ostalih zemalja kontinentalne Evrope tokom prethodnog viјeka, najracionalniji je put napriјed.
