Više od polovine teritorije Crne Gore pokriveno je šumom. Zalihe drveta se procjenjuju na oko 72 miliona kubnih metara.

Ipak, najveću finansijsku korist od ovog prirodnog bogatstva do sada su imali koncesionari koji su eksploatisali šume ostvarujući ogroman profit.

Šteta šumama i državnom budžetu od dugoročnih koncesija, uvedenih u vrijeme bivše vlasti Demokratske partije socijalista, procjenjuje se na stotine miliona eura – potvrdile su analize Ministarstva poljoprivrede i šumarstva.

Novi zakon o šumama ima ambiciju da to promijeni.

Njime se predviđa ukidanje koncesija i osnivanje državnog preduzeća za upravljanje šumama.

No, na lokanom nivou, u opštinama na sjeveru Crne Gore, protive se tom rješenju.

Pljevlja su jedna od njih.

- Usvajanje ovog zakona bi za Pljevlja bilo katastrofalno. Izgubili bi najveći izvor finansiranja. Prošlodišnji prihod od koncesija bio je oko 3,5 miliona, a prema izmjenama bi iznosio oko pola miliona, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) čelnik te opštine Dario Vraneš.

Opštine na čijoj su teritoriji šume do sada su dobijale 70 posto od prihoda koje je država ubirala po osnovu datih koncesija.

Zašto su koncesije bile sporne?

I pored tog benefita, mještani sjevernih opština decenijama su upozoravali na pogubnu politiku gazdovanja šumama davanjem koncesija, koje su dobijale kompanije bliske bivšoj vlasti.

Naime, država pa i lokalne uprave, dobijale su simboličan dio profita od sječe stabala crnogorskih šuma.

Država je dobijala do 14 eura po kubiku drveta, dok ih je koncesionar prodavao, utovarene na kamion do 60, a u slučajevima izvoza i do 120 eura za kubik.

Uz to koncesionari su zloupotrebljavali takozvane sanitarne sječe koja podrazumijevaju sječu bolesnih, ili požarom oštećenih stabala. Oni su sjekli i ekstra kvalitetne četinare, fiktivno ih klasifikujući kao stabla određena za sanitarnu sječu.

Česti požari sakrivali su nezakonite sječe. U posljednjih deset godina u požarima je uništeno više od 90.000 hektara šuma.

U istom periodu, zbog krađe šume i nelegalne sječe podnijeto je preko tri hiljade krivičnih prijava.

Nakon smjene vlasti DPS-a, nova vlast najavila je obračun za takozvanom šumskom mafijom.

Da je država izgubila više od milijardu eura zbog eksploatacije šuma, te da zvanično objavljuje rat šumarskoj mafiji, rekao je bivši premijer Dritan Abazović u Beranama oktobra prošle godine.

U cilju uvođenja reda u sektor šumarstva, svi dugoročni koncesioni ugovori ili su raskinuti ili istekli zaključno sa 2022. godinom.

Umjesto koncesionara, prodaja drveta je nastavljena u takozvanom “dubećem stanju”, kada kupac plaća sječu, vuču i transport na godišnjem nivou.

Ti jednogodišnji ugovori suštinski isto što i koncesioni, samo kraćeg trajanja, rekli su za RSE u ekološkoj organizaciji Green Home.

U toj organizaciji podržavaju ukidanje koncesija, ali ukazuju na sporost promjena, jer je zakon obećan još 2021. godine.

Šta bi novi zakon morao donijeti?

Zakon o šumama, čije se usvajanje u parlamentu očekuje u naredna dva mjeseca, trebalo bi da uspostavi održivo upravljanje šumama.

On predviđa ukidanje davanja koncesija i osnivanje državnog preduzeća za upravljanje šumama.

Magistar šumarstva i bivši direktor Uprave za šume Srđan Pejović objašnjava da je rješenje da lokalne uprave dobijaju 70 odsto od državne zarade na koncesije bilo problematično, jer nije postojala obaveza da se od tog prihoda ulaže u održavanje šuma.

- Šuma je “fabrika na otvorenom”, i mora se u nju ulagati da bi sadašnje i naredne generacije od nje mogle dugoročno imati koristi, kaže Pejović.

On smatra da se sistem upravljanja šumama mora reorganizovati, prije svega uvođenjem struke u ovu oblast.

- A to je teško u uslovima kada politika odlučuje umjesto struke. Koliko god da je zakon dobar, od njega neće biti ništa ako donosioci odluka ne postave ljude od znanja da vode taj posao, navodi Pejović.

Ukazuje da se mora najmanje duplo povećati broj inženjera šumarstva kojih je u Upravi za šume trenutno 70, te naći rješenje za više od pola kadra koji nisu iz struke:

“Šumarstvo se posmatra kao partijski plijen”

Pejović je bio na čelu Uprave za šume, od kraja 2021. do avgusta 2022. godine, dok su još trajale dugogodišnje koncesije po povlašćenim uslovima.

Kako kaže, tada je urađena analiza dotadašnjih koncesionih ugovora na 340 strana i predata specijalnom policijskom odjeljenju.

- Do danas o tome nemam povratnu informaciju, kaže Pejović.

Na koliko profit računa država

Iz Ministarstva navode da će promjene zakona donijeti bar stoprocentno veći profit državi. Navode i primjer.

Ako je promet drveta i proizvoda od drveta u 2022. godini iznosio 129 miliona eura, primjenom novog zakona bi dostigao dupli iznos pri jednakom obimu sječe.

A ako bi se proizvodnja uvećala, prihod bi mogao dostići 400 do 500 miliona eura, saopšteno je za RSE iz Ministarstva.

Uz to, procjenjuju da država dodatno, od neplaćenog poreza zbog sive ekonomije, gubi više desetina miliona eura godišnje.

U planu je i transformacija trenutne Uprave za šume u privredno društvo koje bi zaposlilo sjekače, kačere, vozače, dizaličare, mehaničare.

Napuštanjem modela “prodaja drveta na panju”, odnosno koncesije na količinu, prešlo bi se na sječu, proizvodnju drvnih sortimenata i njihov transport.

U nabavku tehnologije, mehanizacije, opreme i sredstava rada trebalo bi uložiti 9,5 miliona eura.

Sumnje u novi model upravljanja šumama

Predsjednik opštine Pljevlja Dario Vraneš je uvjeren da je predloženi novi model gazdovanja šumama “osuđen na propast”, jer je sličan postojao prije dvadesetak godina.

- Taj model je samo proizvodio gubitke, kaže Vraneš, koji smatra da se koncesije ne bi trebale ukidati, već da bi trebale biti pod većom kontrolom.

Osim Pljevalja, opštine bogate šumom su i Mojkovac, Plav, Andrijevica, Rožaje, Berane.

Iz lokalne vlasti u Andrijevici za RSE kažu da bi opštine trebale dobijati sto odsto koncesione naknade, umjesto 70 procenata kao do sada.

Ostale opštine sa sjevera nisu odgovorile na upit RSE kakav je njihov stav prema najavljenom novom zakonu.

U Upravi za šume je, na području cijele Crne Gore, trenutno oko 400 zaposlenih.

Da bi transformacijom u novo preduzeće mogli ostati bez posla strahuju u Pljevljima, gdje je do sada bilo sjedište uprave sa 85 zaposlenih.