Iz PKCG su, komentarišući novu Odluku o privremenim mjerama za ograničavanje cijena proizvoda od posebnog značaja za život i zdravlje ljudi i listi proizvoda, saopštili da, na žalost, ovoga puta nijesu konsultovani i da im je ona proslijeđena na mejl.
- Odluka nam je proslijeđena na mejl u srijedu u 15 sati i 30 minuta, nešto manje od 24 sata prije održavanja sjednice Vlade na kojoj je usvojena. Mišljenja smo da bi ovakva ili slična rješenja bila kvalitetnija kada bi se akcije koordinirale sa privredom, jer se deflacija ne može kreirati na ovaj način, a ovakve politike mogu nanijeti štetu ne samo trgovcima, već i privrednicima u čitavom lancu snabdijevanja- rekli su iz PKCG.
Oni smatraju da reagovanje na posljedice, umjesto na uzrok, može proizvesti samo kratkoročne efekte. PKCG je u prethodnom periodu angažovala tim profesora sa Ekonomskog fakulteta u Podgorici, da izradi studiju analize cijena i poslovanja trgovinskih lanaca u Crnoj Gori.
Cilj studije bio je pružanje objektivne slike o uticaju poslovne politike preduzeća iz sektora trgovine na rast cijena robe široke potrošnje, analiza uticaj primjene Uredbe o ograničavanju marže u Crnoj Gori na indeks potrošačkih cijena i minimalnu potrošačku korpu, kao i pregled uporednih iskustava u dijelu cjenovnog intervencionizma.
Analiza, kako su saopštili, pokazuje da se rast cijena u prethodnom periodu nije desio kao posljedica neracionalnog ponašanja privrede, već faktora na koje privreda ne utiče.
- Nakon dobijanja odluke, PKCG je analizu proslijedla nadležnom ministarstvu, uz molbu da se dodatno razmotri njeno donošenje- rekli su iz Komore.
Oni su podsjetili da je sektor trgovine u 2022. godini imao najveće učešće u stvaranju bruto dodate vrijednosti u Crnoj Gori, 14,4 odsto, dok po osnovu direktnih i indirektnih efekata, učestvuje u stvaranju više od 20 odsto crnogorskog bruto domaćeg proizvoda (BDP).
Prema podacima Monstata, više od jedne trećine, od ukupno 157 hiljada zaposlenih u privatnim kompanijama, radi u sektoru trgovine, što taj sektor čini najvećim poslodavcem u Crnoj Gori.
Prema rezultatima istraživanja, uporedna analiza nominalnih stopa rasta BDP-a, produktivnosti rada, rasta bruto zarada, indeksa potrošačkih cijena i cijena uvoznih proizvoda u prošloj godinu u odnosu na 2021, pokazuje da su zarade u sektoru trgovine rasle značajno intenzivnije od produktivnosti, što je, uz visoki rast cijena uvoznih proizvoda u kategoriji hrane i pića od 29,13 odsto, generisalo povećanje cijena prehrambenih proizvoda od 31,17 odsto.
- Kad zarade rastu brže od produktivnosti, neminovnost je rast cijena, koji je u tom periodu evidentan ne samo za proizvode prehrane i bezalkoholnih pića, već i ukupno. U istom periodu, ukupne prosječne bruto zarade uvećane su 19,1 odsto, dok je produktivnost rada (ukupno) u istom periodu nominalno smanjena 3,3 odsto, uz stvarenu stopu inflacije od 22,2 odsto. Stopa rasta uvoznih cijena takođe je bila visoka, 16,3 odsto- rekli su iz PKCG.
Imajući u vidu viši rast cijena uvoznih prehrambenih proizvoda i povećanje zarada u sektoru trgovine u odnosu na ukupnu ekonomiju, veći skok cijena proizvoda u kategoriji hrane i pića u odnosu na ukupni indeks potrošačkih cijena je očekivan.
Rast lične potrošnje domaćinstava sa 71,3 odsto BDP-a 2019. godine na 74,6 odsto BDP-a 2022, generisao je i povećanje tražnje, koja je, posljedično, djelimično uticala i na rast cijena u ovom periodu.
- Analiza dinamike prometa u trgovini na malo u Crnoj Gori na mjesečnom nivou u periodu januar prošle godine - januar ove godine, pokazala je da su stope realnog rasta prometa u trgovini, uz izuzetak perioda zimske i ljetnje turističke sezone, više ili jednake stopama rasta prometa u tekućim cijenama, što ukazuje na činjenicu da sektor trgovine nije generator inflacije- rekli su iz PKCG.
Broj zaposlenih u sektoru trgovine u periodu 2007-2022 porastao je 40,4 odsto, dok je ukupan broj zaposlenih u Crnoj Gori porastao 38,2 odsto. Ukoliko bi se broj zaposlenih u sektoru trgovine smanjio deset odsto, ukupna stopa nezaposlenosti bi porasla sa 11,8 odsto na 13,47 odsto.
Simulacija uticaja rasta cijena troškova poslovanja na cijene prehrambenih proizvoda i pića, pokazala je da rast troškova navedenih inputa po stopama iz 2022. godine rezultira rastom ukupnih troškova 24,8 odsto. Stopa rasta cijena hrane i bezalkoholnih pića u 2022. godini iznosila je 22,64 odsto, što znači da se rast troškova poslovanja odrazio na smanjenje dobitka, a ne na generisanje inflacije.
- Prosječna stopa bruto marže ostvarena u sektoru trgovine u periodu 2008-2022 godina iznosila 21,47 odsto, dok je prosječna stopa neto marže (prije oporezivanja) iznosila 8,31 odsto. Evidentan je pad prosječne stope neto marže u periodu 2019-2022- dodali su iz PKCG.
Analiza poslovanja trgovinskih preduzeća, na bazi finansijskih izvještaja za period od 2021. do prošle godine, pokazala je da su stope bruto marže na nivou koji obezbjeđuje ekonomsku efikasnost i da bi svako njihovo značajnije ograničavanje uticalo negativno na poslovanje preduzeća.
Negativan uticaj ograničavanja marži najvidljiviji je u sektoru mikro preduzeća. Trgovačke marže u regionu prošle godine bile su najniže u Bosni i Hercegovini (BiH), 15 odsto, dok su u Srbiji između 24 i 26 odsto, Hrvatskoj iznad 30 odsto, a u Njemačkoj čak 37 odsto.
Prosječna neponderisana stopa bruto marže za trgovinska preduzeća u Crnoj Gori u prošloj godini iznosila je 17,9 odsto, što je čini nižom u odnosu na sve zemlje iz regiona izuzev BiH.
- Komparativna analiza primjene mjera kontrole cijena primjenom instrumenta limitirane marže u Srbiji, Sjevernoj Makedoniji i Hrvatskoj, pokazala je da ove mjere nemaju antiinflatorni karakter- rekli su iz PKCG.
Analiza uticaja ograničavanja marži na vrijednost potrošačke korpe pokazala je da ograničavanje cijena proizvoda od posebnog značaja za život i zdravlje ljudi za 30 proizvoda navedene korpe, vodi smanjenju vrijednosti minimalne potrošačke korpe 3,2 odsto.
Iz PKCG su objasnili da se u uslovima tržišnog poslovanja, ravnoteža na tržištu uspostavlja odnosom ponude i tražnje i indikator ravnoteže je cijena - ključna ekonomska kategorija koja ukazuje na razliku između tržišnog i planskog (intervencionističkog) ekonomskog sistema.
- U slučaju cijena formiranih na slobodnom tržištu, ili cijena koje bi se formirale bez miješanja države, troškovi proizvodnje su pokriveni prihodima. Ako vlada interveniše na tržištu i odredi niže cijene, prihodi (moguće) neće dostići troškove- rekli su iz PKCG.
Trgovci i proizvođači će tada povući robu da tržišta, osim ukoliko skladištenje robe značajno umanjuje njenu vrijednost, u nadi da će se prilike promijeniti i da će odluka Vlade biti opozvana. Alternativno, moguće je povećanje marži na proizvode koji nijesu predmet uredbe, što bi u krajnjem uticalo na rast opšteg nivoa cijena.
- Najpesimističniji scenario je onaj u kojem bi, zbog smanjenja ekonomskog motiva, određeni broj trgovačkih preduzeća smanjio obim poslovanja, ili prestao sa radom, što bi izazvalo rast nezaposlenosti, smanjenje zarada i pad BDP-a- zaključili su iz PKCG.
