Iako je bilo važnih odluka po pitanju prosvjete tokom posljednjih godina prve vladavine dinastije Obrenović, tek je dolaskom Ustavobranitelja na vlast (1842) pitanje obrazovanja stavljeno u prvi plan. Upravo u periodu kada su donošeni prvi sistematski školski planovi, propisi i pravila započinje školovanje Jovana Ristića.

Osnovna škola u Kragujevcu, koju je pohađao mladi Ristić, bila je jedna od najstarijih u obnovljenoj Srbiji. Ona je do 1835. godine postojala kao opštinska, da bi nakon te godine bila uzdignuta na rang državne. Bila je dvogodišnja. Riječ je o jednoj od najljepših zgrada u tadašnjem Kragujevcu, koja je posjedovala dvije učionice i dvije sobe sa kujnama za učitelje. Prvi razred se nazivao bukvarcev ili načinatelni, dok se drugi dijelio na mlađi (časlovcev) i stariji (psaltircev). U osnovnoj školi u tom periodu učenici su sticali osnove pismenosti tako što su uvježbavali pisanje, sricali bukvar, čitali časlovec i pslatir, računali u četiri vida i učili molitve. Kragujevac je kao prestonica nudio, za ondašnje prilike, sasvim dobro obrazovanje.

Već u periodu u kome je Ristić pohađao osnovnu školu bilo je jasno da se radi o izuzetno darovitom đaku, koji je sa lakoćom savladavao čitanje i pisanje. Pokazani talenat podstakao je Mariju Ristić da svog sina pošalje na dalje školovanje. Nije to bila uobičajena praksa s obzirom na to da su roditelji, posebno oni siromašniji, izbjegavali da šalju djecu u školu. Gimnazija u Kragujevcu ukinuta je 1842. godine, čime se gimnazija u Beogradu našla u prvom planu. Eventualni nastavak školovanja i prelazak u novu sredinu za siromašnu porodicu Ristić predstavljao je veliki problem. Samo zahvaljujući njihovom najboljem prijatelju i prvom komšiji, trgovcu Obradu Saviću, i njegovoj finansijskoj pomoći mladi Ristić je dobio priliku da se preseli u Beograd i tamo nastavi dalje obrazovanje. Preseljenje prestonice povuklo je i talentovanog Ristića sa sobom.

Jovan Ristić – mladost i školovanje u Srbiji (5): Snažan uticaj odrastanja u prestonici

Gimnazija u Beogradu otvorena je 1839. godine aktom Namjesništva. Na samom početku imala je dva razreda, da bi se vremenom broj razreda uvećavao. Godine 1844. dobila je i šesti razred čime je, u tom trenutku, postala jedina potpuna gimnazija u Srbiji. Od 1839. do 1844. nastava se odvijala u jednoj privatnoj kući, koja se nalazila u današnjoj Gospodar-Jevremovoj ulici, da bi nakon toga zbog većeg broja učenika bila premještena u Konak kneginje Ljubice, gdje se nastava obavljala do 1847. godine.

Shodno "Osmotreniju učebni predmeta" tačnije planu i programu, prema kome su profesori radili od 1841. godine, u prvom razredu beogradske gimnazije (prvoj gramatikalnoj klasi) učili su se nauka hrišćanska, srpska gramatika, istorija vsemirna, istorija jestestvena, zemljopisanije, čislenica i njemački jezik. Drugi razred ili druga gramatikalna klasa sadržala je nastavak većine predmeta iz prve godine, osim što se umjesto srpske gramatike u planu nalazio predmet slovenska gramatika. U trećem razredu predmeti su bili: nauka hrišćanska, slovenska gramatika, njemačka gramatika, političesko zemljopisanije, čovekoslovje, čislenica i njemačko čitanje. Ustrojenije javnog učilišnog nastavlenija iz 1844. godine bio je prvi ozbiljni reformski poduhvat školstva koji je sprovela ustavobraniteljska vlada. Najveći doprinos prilikom izrade ovog školskog zakona dao je tadašnji sekretar Ministarstva prosvjete, Jovan Sterija Popović. Ovaj zakonski akt stavio je gimnaziju u središte kao opšteobrazovnu ustanovu. Njime je ona dobila humanističko-klasični, a kroz srpski jezik i istoriju i naglašeni nacionalni karakter.

Jovana Ristića je ova gimnazijska reforma samo djelimično zahvatila. Prve godine njegovog gimnazijskog obrazovanja u Beogradu obilježili su krajnje skromni uslovi.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)