Knjiga poznatog srpskog istoričara dr Vladana Jovanovića "Vardarska banovina 1929-1941", prva je monografija o ovoj upravnoj jedinici Kraljevine Jugoslavije i ujedno do sada najkompletniji naučni rad. Svojom sveobuhvatnošću, naučnom utemeljenošću i dopadljivim stilom, monografija je jednako zanimljiva i čitaocima privlačna kao i kada se u izdanju Instituta za noviju istoriju Srbije iz Beograda, pojavila 2010. godine.
U njoj autor prati sve aspekte života Vardarske banovine, kao jedne od devet upravnih jedinica Kraljevine Jugoslavije, od njenog nastanka 1929. pa sve do aprilskog sloma ove države, 1941. godine. Poslije završetka Drugog svjetskog rata, kao što je poznato, najveći dio Vardarske banovine postao je sastavni dio Makedonije, dok je mali dio pripao Srbiji. U našem feljtonu, ovom prilikom ćemo, uz Jovanovićevu saglasnost i odobrenje izdavača, sa neznatnim skraćenjem, prenijeti poglavlje "Prolog 1918-1929", bez kojeg se ne bi mogao pravilno razumjeti položaj i sve karakteristike ovog administrativnog dijela tadašnje jugoslovenske države
Dr Vladan Jovanović je naučni savjetnik Instituta za noviju istoriju Srbije. Rođen je 1968. u Jagodini, gdje je završio osnovnu i srednju školu. Diplomirao je (1995), magistrirao (2000) i doktorirao (2010) na Katedri za istoriju Jugoslavije Filozofskog fakulteta u Beogradu. Njegovo polje istraživanja obuhvataju politička i društvena istorija Srbije i Jugoslavije, postosmansko nasleđe, nacionalizmi, migracije, etničko nasilje i transnacionalni kriminal na Balkanu. Učestvovao je u brojnim međunarodnim projektima i objavio preko 60 naučnih radova, od čega pet monografija.
Uporedo sa istoriografskim radom bavi se komponovanjem i produciranjem muzike u okviru dueta GS Jagodina, osnovanog 1983. godine, koji je posredstvom desetina originalnih pjesama kritikovao tiraniju, dogmu i primitivizam, istovremeno slaveći ljubav, senzualnost i nadrealistički humor. Jovanović je i jedan od osnivača Pokreta pozitivne Srbije koji je nastao 2013. godine.
***
Politička integracija Makedonije i Stare Srbije nakon urušavanja turske imperije bila je kruna tradicionalnih stremljenja srpske države da se ugnijezdi na prostoru svoje srednjovjekovne (carske) državnosti. Otuda je i u simboličkom smislu ova "rekonkvista" imala poseban značaj. Ratni period 1912–1918. samo je razgorio demografski haos na Balkanu koji je nagoviješten još u Velikoj istočnoj krizi. Stvaranjem jugoslovenske države "novi krajevi" su ušli u njen sastav kao dio državotvornog miraza Kraljevine Srbije, te je 16 okruga i 59 srezova Makedonije, Kosova, Metohije, Sandžaka i Crne Gore sve do 1929. bilo dio pokrajine Južne Srbije. Ova pokrajina je spadala u "ivične" oblasti jugoslovenske države čije su unutrašnje granice bile okrenute ka sjeveru i sjeverozapadu uranjajući u "Sjevernu Srbiju", Bosnu i Crnu Goru. U geopolitičkom smislu one su doživljavane kao istorijska uspomena na viševjekovnu rasparčanost starih srpskih zemalja pod turskom upravom. Što se tiče spoljašnjih jugoslovenskih granica, samo su se Vardarska i Dravska banovina graničile sa po tri države zbog čega je i njihov geopolitički i strateški značaj bio veći. Vardarska banovina je dodirivala granice tri susjedne države: Bugarske, Albanije i Grčke. Uz izuzetak ove posljednje, u pitanju su bili bezbjednosno kritični i izuzetno porozni granični pojasevi. Jugoslovensko-albanska granica je povučena na osnovu Londonskog protokola (1915) i odluke Konferencije ambasadora koja je novembra 1921. u Parizu potvrdila staru trasu granice, definisanu tzv. Florentinskim protokolom iz 1913. godine.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
