Prva mjera koja će uticati na Fond je, kaže direktor Vladimir Drobnjak, smanjenje stope doprinosa za PIO na teret zaposlenog sa 15 na 10 odsto, kao i ukidanje stope od 5,5 odsto doprinosa na teret poslodavca.
Navedena mjera znatno će uticati na ostvarivanje prihoda od doprinosa, iz kojih se Fond dominantno finansira. Najavljenom mjerom postojeća stopa od 20,5 odsto smanjuje se na 10 odsto, što znači smanjenje doprinosa za oko polovinu, ističe Drobnjak u razgovoru za "Dan".
– Projekcije govore da će državni budžet biti uskraćen za 180 do 200 miliona eura po osnovu smanjenja doprinosa za PIO, ali je važno napomenuti da je Vlada Crne Gore predvidjela mjere koje će uticati na to da državni budžet dio prihoda koje stiče po osnovu doprinosa nadomjesti povećanjem bruto osnovice za obračun (povećanjem minimalne zarade sa 450 na 600 eura, kao i povećanjem zarade sa 450 na 800 eura, u zavisnosti od školske spreme), smanjenjem sive ekonomije na tržištu rada, što bi bio rezultat smanjenja poreskog opterećenja za poslodavce, kao i povećanjem stope zaposlenosti i zarada.
Naglašavamo da sprovođenjem predložene fiskalne strategije neće doći do promjena koje će se odraziti na dosadašnji rad Fonda. Naime, Fond PIO nastavlja da radi u skladu sa svojim zakonskim ovlašćenjima, na dosadašnji način, uz obezbjeđivanje punog obima finansijskih sredstava potrebnih za redovnu isplatu penzija.
Kao što znate, država ima obavezu i garantuje za isplatu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, tako da redovna isplata penzija ni u kom slučaju ne može biti dovedena u pitanje.
• Mnogo je nepoznanica oko utvrđivanja visine penzionerskih primanja. Možete li nam pojasniti mehanizam obračuna penzija po programu "Evropa sad 2"?
– Visina penzije se utvrđuje tako što se zarada osiguranika, za svaku godinu rada, dijeli sa prosječnom godišnjom zaradom u Crnoj Gori u toj godini, te se na taj način izražava vrijednost u godišnjem ličnom koeficijentu. Potom se izuzimaju najnepovoljnije zarade u trajanju od 1/4 efektivnog staža osiguranja. Preostali godišnji lični koeficijenti se sabiraju, a zatim podijele sa periodom za koji su obračunati, pa se dobija lični koeficijent. On se množi sa ukupnim stažom osiguranika i sa vrijednošću penzije za jedan lični bod. Shodno navedenom, obračun visine penzije za svakog osiguranika je individualan i zavisi od više elemenata: ličnog koeficijenta koji je odnos osiguranikove zarade i prosječne godišnje zarade u Crnoj Gori, uz isključenje dijela nepovoljnih zarada (1/4); ukupnog staža osiguranja, vrijednosti penzije za jedan lični bod, koja se usklađuje tri puta godišnje, 1. januara, 1. maja i 1. septembra, na osnovu statističkih podataka, sa kretanjem potrošačkih cijena i prosječne zarade zaposlenih u prethodna četiri mjeseca u odnosu na četri mjeseca koja im prethode, odnosno po takozvanoj rotirajućoj formuli sa 75 odsto parametra (potrošačkih cijena ili zarada) koji je veći i 25 odsto parametra (potrošačkih cijena ili zarada) koji je manji.
Prema tome, za sve penzionere, u momentu kad ostvaruju pravo na penziju, visina penzije utvrđuje se množenjem ličnog koeficijenta, ukupnog staža i vrijednosti penzije za jedan lični bod, u čiji iznos će od 1. januara 2025. godine biti uključeno povećanje rasta zarada i potrošačkih cijena.
Imajući u vidu navedeno, jasno je da se mišljenje o tome da li će penzije ubuduće biti veće ili manje za određene kategorije osiguranika ne može zasnivati samo na odnosu osiguranikove zarade i prosječne zarade u Crnoj Gori, već i na osnovu gore navedenih parametara.
• Koliki je deficit Fonda PIO prema posljednjim podacima?
– Fond penzijskog i invalidskog osiguranja je u periodu januar–jun 2024. godine izvršio ukupne rashode u iznosu od 357,47 miliona eura, što je za 85,79 miliona eura, odnosno 31,58 odsto više u odnosu na isti period 2023. godine. Sredstva za isplatu prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja čine 99,45 odsto ukupnih rashoda, dok svi ostali rashodi zajedno čine 0,55 odsto ukupnih rashoda Fonda.
• Zašto imamo toliki deficit?
− Navedeno povećanje izdataka u ovoj godini posljedica je značajnih izmjena zakonskih propisa, koje se prevashodno odnose na: povećanje iznosa najniže penzije, i to sa 296,35 na iznos od 450 eura, za sve korisnike starosnih, invalidskih i porodičnih penzija (osim za korisnike srazmjernih penzija); isplatu razlike penzije korisnicima prava na starosnu, invalidsku i porodičnu penziju, kojima se penzija isplaćuje u visini između ranijeg najnižeg iznosa penzije (296,35 eura) i novoutvrđenog najnižeg iznosa penzije, koji je sada 450 eura.
Izmjenu uslova sticanja prava na starosnu penziju, koji su sada 65 godina starosti i najmanje 15 godina staža osiguranja; 40 godina staža osiguranja i 61 godina života, i 40 godina staža osiguranja koji se računa u efektivnom trajanju bez obzira na godine života; izvršeno usklađivanja penzija, u skladu sa odredbama člana 58 Zakona o PIO, i to 1. januara uvećanje za 2,08 odsto i 1. maja uvećanje za 1,93 odsto.
• Koliko do kraja godine procjenjuju da će iznositi deficit Fonda?
– Tokom prvih šest mjeseci 2024. godine, Fond PIO Crne Gore evidentirao je prihode od doprinosa (tj. izvorne prihode) u iznosu od 245,23 miliona eura, odnosno 68,60 odsto ukupnih rashoda, što znači da deficit Fonda iznosi 31,40 odsto.
Kako budžet Fonda za 2024. godinu iznosi oko 744 miliona eura, a očekuje se i nastavak zabilježenog trenda naplate prihoda od doprinosa, procjenjuje se da će Fond ovu godinu završiti sa deficitom od oko 100 miliona eura, kakve su bile i prethodne procjene Fonda.
Napominjemo da zbog izmjena zakonskih propisa, koje su uslovile znatno povećanje rashoda Fonda, nije realno upoređivati deficite iz tekuće i prethodne godine, kada je deficit Fonda bio na istorijskom minimumu i iznosio 6,49 odsto ili nominalno 36,7 miliona eura.
• Na koji način će, prema Vašem mišljenju, česte izmjene zakona kojima se grupe radnika penzionišu (KAP, lučki radnici) uticati na stabilnost Fonda PIO?
– Zakonska rješenja kojima se omogućava odlazak u penziju po posebnim uslovima za određene kategorije osiguranika, odnosno po uslovima koji su povoljniji od opštih uslova za sticanje ovog prava, dugoročno čine veliko opterećenje na budžet Fonda PIO Crne Gore i narušavaju održivost prvog stuba penzijskog sistema.
Umjesto da osiguranik što duže ostane na tržištu rada, odnosno umjesto da se teži da se radni vijek radno sposobnih pojedinaca produži i time spriječi njihov rani izlazak sa tržišta rada i rani ulazak u penzijski sistem, čime se kreira sistem koji će obezbijediti siguran, održiv i adekvatan prihod u starosti – uvođenjem izmjena zakona kojima se definišu posebni uslovi za penzionisanje remeti se dugoročna održivost penzijskog sistema. Između ostalog, i zbog kraće uplate doprinosa Fondu PIO Crne Gore.
Naime, kod posebnih uslova za penzionisanje, doprinosi se uplaćuju u kraćem ukupnom periodu, zbog povoljnijih uslova za odlazak u starosnu penziju u odnosu na opšte uslove za ostvarivanje ovog prava. Nerijetko, penzije ostvarene po posebnim uslovima uvećavaju se za 20 do 30 odsto (primjer su osiguranici zaposleni u MUP-u, Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija, vatrogasci, roditelji djeteta sa teškim smetnjama u razvoju), a prava koriste dugi niz godina.
