Crna Gora je u posljednjem izvještaju međunarodne organizacije Fridom haus, kao i prošle godine, svrstana među djelimično slobodne države.
Navodi se da je u zemlji politička i institucionalna kriza “zbog nestabilne i promjenljive parlamentarne većine” i paralisanog Ustavnog suda. Rad Ustavnog suda je od pisanja izvještaja odblokiran, nakon što je Skupštine izabrala troje od četvoro nedostajućih sudija.
- Korupcija u politici i u pravosuđu je i dalje problem. U Crnoj Gori postoje dinamični medijski i sektor civilnog društva i, uprkos dugotrajnim problemima u pravosudnom sistemu, građanske slobode se generalno poštuju, navodi se u izvještaju.
Fridom haus podsjeća na neke od ključnih događaja prošle godine – izglasavanje nepovjerenja vladi Zdravka Krivokapića u februaru, a zatim i Dritana Abazovića u avgustu, “podstaknuto njegovom odlukom da potpišu kontroverzni sporazum o statusu Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori”. Savez više partija je, kako se navodi, zatim predložio Miodraga Lekića za premijera, a predsjednik Milo Đukanović odbacio taj prijedlog i zatražio održavanje vanrednih izbora, što je parlament odbacio.
- U pokušaju da riješi zastoj, parlament je usvojio kontrovezni zakon koji ograničava predsjednička ovlašćenja, tako što omogućava većini poslanika da predlože premijera ako predsjednik odbije da to uradi. Amandmane su kao neustavne kritikovale domaće nevladine organizacije, usprotivili su im se zvaničnici Evropske unije i SAD, i pokrenuli su talas protesta, navodi se u izvještaju i dodaje da zastoj može da riješi samo Ustavni sud, koji nije imao kvorum na kraju 2022.
Fridom haus navodi i da je parlamentarna većina u avgustu odobrila status opštine Zeti, koja se do tada smatrala dijelom Podgorice, i da je taj potez smanjio broj birača u glavnom gradu, “promijenio izborne jedinice u sred kampanje za lokalne izbore” i da je donesen “bez suštinskih konsultacija sa biračkim tijelom”.
Ova nevladina organizacija navodi i da je u martu izabran novi specijalni tužilac koji je “prioritet dao finansijskim i istragama o korupciji na visokom nivou, kao i poboljšanju javnog povjerenja u tu instituciju”. Podsjeća se i da je u junu istekao mandat Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu i da nije postignut nikakav napredak.
U dijelu izvještaja o izbornom procesu u Crnoj Gori, navodi se da je ocjena pala sa 3 na 2 zbog “napora poslanika da manipulištu izbornim procesom tokom kampanje za lokalne izbore”.
Navodi se i da su OEBS i Evropska mreža organizacija za posmatranje izbora (ENEMO) ocijenili da se na parlamentarnim izborima 2020. godine glasalo u atmosferi velike polarizacije u pogledu pitanja među kojima su vjerska pripadnost i nacionalni identitet.
Glasanje je smatrano poboljšanjem u odnosu na izbore prethodnih godina, a posmatrači i drugi analitičari zaključili su da su “sprovedeni na bezbjedniji, uređeniji i transparentniji način i da je na njima zabilježeno snažno učešće širom društva”.
Kada je riječ o političkom pluralizmu i učešću, Fridom haus navodi da su političke stranke, u većem dijelu, u mogućnosti da se formiraju i djeluju bez direktnog miješanja. Ocjenjuje se da i da su se “za razliku od DPS režima, nedavne vlade uglavnom uzdržavale od delegitimizacije opozicione aktivnosti", iako je povremeno bilo optužbi na relaciji Đukanović-Abazović.
Takođe, navodi se da je Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori i dalje snažan politički akter i da se njen uticaj “odražava u iznenadnom potpisivanju temeljnog ugovora od strane premijera Abazovića i partijarha SPC u avgustu 2022. godine”. Podsjeća se i da su sporazum kritikovale organizacije za zaštitu ljudskih prava i drugi zbog davanja većih prava SPC nego drugim vjerskim zajednicama, te da je on doveo do pada vlade.
Navodi se i da je romska populacija nedovoljno zastupljena u političkom procesu, te da i dalje nema dovoljno žena na političkim liderskim pozicijama i u politici generalno.
Fridom haus upozorava i da su korupcija i nepotizam i dalje rasprostranjeni i da je Evropska komisija, u izvještajima o napretku, redovno dovodila u pitanje integritet, kredibilitet, nepristrasnost, nezavisnost, odgovornost i prioritete Agencije za borbu protiv korupcije.
Podsjeća se i na hapšenje zvaničnika optuženih za korupciju – među kojima su bivša predsjednica Vrhovnog suda Vesna Medenica, predsjednik Privrednog suda, Blažo Jovanić, bivši direktor Uprave prihoda i carina Rade Milošević – i dodaje da se skor za funkcionisanje vlade poboljšao sa 1 na 2 “zato što su tužioci pod nedavnim administracijama krivično gonili slučajeve korupcije protiv vladinih zvaničnika”.
Kada je riječ o građanskim slobodama, odnosno slobodi izražavanja, navodi se da u Crnoj Gori ima više nezavisnih medija, ali da je medijsko izvještavanje stranački obojeno i ratoborno po nekim pitanjima.
Fridom haus ocjenjuje da je RTCG napravila pomake u transformaciji "u istinski javni servis za“više izbalansiranom uređivačkom politikom i inkluzivnijim i različitijim političkim sadržajem”.
Ocjenjuje se da je zbog izostanka spoljnih pritisaka 2021. i 2022. godine bila manje istaknuta samocenzura, ali da su novinari koji izvještavaju o korupciji i organizovanom kriminalu i dalje u opasnosti od nasilja.
U izvještaju se navodi da u Crnoj Gori postoji sloboda okupljanja, ali da povremeno ima nasilnih incidenata, prekomjerne upotrebe policijske sile ili miješanja u proteste.
