Piše: Borislav Korkodelović

Dok su demonstranti uživali u pobjedi i razvlačili dobra iz premijerkine rezidencije, načelnik Generalštaba Vaker uz Zaman (suprug rođake zbačene premijerke), rekao je da je posle razgovora s predstavnicima političkih partija, osim Šeik Hasinine Avami (Narodne) lige, i grupa građanskog društva, donijeta odluka o formiranju privremene vlade. Muhamed Junus, nosilac Nobelove nagrade za mir, privremeni vođa koga su nominovale studentske vođe demonstracija, usko je povezan s neoliberalnim krugovima na Zapadu.

Objavljeno je i da je predsjednik Republike Muhamed Šahabudin "bespogovorno donio odluku da oslobodi" iz višegodišnjeg kućnog pritvora još jednu bivšu premijerku i lidera opozicione Nacionalističke partije Bangladeša (BNP) Haledu Zija, glavnu Hasininu rivalku. Oslobođeni su i demonstranti koji su bili uhapšeni. Iz BNP-a je, pak, saopšteno da će se u zemlju veoma brzo vratiti Tarik Rahman, vršilac dužnosti predsjednika stranke, sin osamdesetogodišnje Halede Zija.

Opozicija je oduševljeno prihvatila vijest o bjekstvu Šeik Hasine. Dan ranije, uprkos policijskom času, uspjeli su da zauzmu kabinet šefa države, a zatim prodru u zgradu parlamenta. U radosti su čak vratili oružje koje su uzeli od službenika obezbjeđenja parlamenta.

Od osnivanja 1971, država na jugu Azije bila je žrtva 29 vojnih udara. Međutim, ovo je bio prvi put da su mladi u Bangladešu primorali aktuelnog premijera da podnese ostavku i napusti zemlju. Da li se u osmoj najmnogoljudnijoj zemlji na svijetu zbio državni udar ili je sprovedena "obojena revolucija", još nije jasno.

Neposredni uzrok nemira bila je odluka o povećanju broja državnih službenika – članova političkog klana na čelu sa šeikom Hasinom, čija je porodica predvodila oslobodilački pokret bivšeg Istočnog Pakistana, koji je posle osamostaljenja 1971. postao Bangladeš. Vlasti su u suzbijanju protesta koristile vatreno oružje i ubile oko 540 studenata, a zatvorile više od 6.000, što je povećalo njihovu ratobornost.

Javni sektor je privlačan većini bengalske omladine zbog zagarantovane zaposlenosti i brzog rasta prihoda. Prema izvještajima, svake godine na 3.000 mjesta u javnim službama prijavi se 400.000 kandidata.

Mogućnost za zapošljavanje smanjena je i u privatnom sektoru, naročito od pandemije kovida-19 i rasta inflacije. To su izuzetno bolna pitanja za mlade, posebno one s fakultetskim obrazovanjem.

Faktor dramatičnih događaja nesumnjivo je bila i beskompromisna borba između konkurentskih političkih snaga koja traje od nezavisnosti Bangladeša. Mudžibur Rahman, lider oslobodilačkog pokreta i Hasinin otac, sa skoro čitavom porodicom masakriran je u vojnom puču 1975. Šeik Hasina i njena sestra ostale su žive jer su tada boravile u Njemačkoj.

Hasinina nepomirljiva protivnica Haleda Zija je udovica predsjednika Bangladeša Zijaura Rahmana ubijenog 1981. General Rahman, koji je na vlast došao pučem 1977, sumnjičen je za umiješanost u ubistvo Mudžibura Rahmana, poznatog kao Bangabandu (Prijatelj Bengala).

Bangladeš je kao dio kolonijalne Indije skoro dva vijeka patio od užasne eksploatacije britanskih upravnika, a osamostalio se u devetomjesečnom oslobodilačkom ratu protiv rasističkog ugnjetavanja, ovog puta od strane Zapadnog Pakistana, u zajedničkoj državi. U genocidu je usmrćeno između dva i tri miliona ljudi (podatak koji je usvojila Vlada Bangladeša), počela je masovna glad, a skoro 10 miliona ljudi, većinom pripadnika hinduističke manjine, primorano je da napusti domove.

Iz tog vremena datira i prijateljstvo Srbije i ondašnje Jugoslavije s Bangladešom. Zvanični Beograd je pružao materijalnu i moralnu podršku, i bio jedan od promotora novouspostavljene državnosti Bangladeša radeći na njegovom prijemu u Ujedinjene nacije i u Pokret nesvrstanih zemalja.

Predsjednik Tito je prvi strani šef države koji je posjetio nezavisni Bangladeš, u januaru 1974. Mudžzibur Rahman je godinu dana ranije boravio u šestodnevnoj posjeti Jugoslaviji, kada mu je na Brionima maršal Tito poklonio i brodicu.

Bangladeš ima dugu obalu uz Bengalski zaliv i složenu mrežu velikih i malih rijeka, što doprinosi prelijepoj vegetaciji. Istovremeno, stanovništvo je u opasnosti tokom klimatskih promjena, usled ekstremnih vrućina i ciklona, kada bijesno more plavi i guta kopno. Otuda su izuzetno teški uslovi u kojima mnogi ljudi žive i djeluje bilo koja vlada ili lider.

Povrh toga, gustina naseljenosti u Bangladešu je veoma visoka, oko 1.342 stanovnika po kvadratnom kilometru. Nejednakost u zemlji je velika i nije lako preduzeti akcije protiv čvrsto ukorijenjenih elita, a da se ne rizikuje gubitak vlasti. Međunarodna podjela rada omogućava da se izvoz znatno proširi kada su niske plate, ali su uslovi trgovine često nepovoljni za siromašniju zemlju.

Šeik Hasina, koja je najduže bila premijer Bangladeša, ipak je uspjela da tokom većeg dijela dvije decenije duge vladavine u teškim uslovima postigne prilično visoke rezultate i obezbijedi zemlji znatan napredak u razvoju i stabilnosti. Iako protivnici njenu vladavinu nazivaju fašističkom, u njeno doba razvijane su putna i energetska infrastruktura Bangladeša. Dužina putne mreže porasla je sa 50.000 kilometara u 2005. na 90.000 kilometara. Sva domaćinstva su 2022. snabdjevena električnom energijom. Industrijalizacija je takođe intenzivirana tokom njene vladavine. Bangladeš je postao vodeći centar za izvoz odjeće za modne marke kao što je "Zara".

Prema Svjetskoj banci, preobražaj Bangladeša, druge najsiromašnije zemlja na svijetu kod sticanja nezavisnosti, jedan je od najvećih razvojnih događaja proteklih pola vijeka. Stopa siromaštva prepolovljena je rekordnim tempom. Broj učenika u osnovnoj školi je gotovo stopostotan. Stotine hiljada žena izašle su na tržište rada. Održivi napredak postignut je u oblasti zdravstvene zaštite majke i djeteta.

Od 2022. godine Bangladeš je imao druge najveće devizne rezerve u južnoj Aziji. Prethodne godine pretekao je Indiju i Pakistan po nivou prihoda po glavi stanovnika.

Postoje spekulacije da je strana sila umiješana i u svrgavanje Šeik Hasine. U jednom trenutku nesumnjivo će se znati više o tome. Šeih Hasina je upozoravala na strani pritisak na nju i pokušaje da bude oslabljena.

Analitičari, naročito u susjednoj Indiji, smatraju da su Sjedinjene Američke Države imale najviše razloga za nezadovoljstvo spoljnom politikom Šeik Hasine. Premijerka je težila neutralnosti, a pod njenom administracijom Bangladeš je bio prijatelj Indije, Kine, Rusije i SAD; Bangladeš se pridružio kineskoj inicijativi "Jedan pojas, jedan put" i iz Pekinga dobio desetine milijardi dolara za infrastrukturu, investicije, pomoć i zajmove. Država je zatražila od Rusije da izgradi nuklearnu elektranu, a zatim je za to platila u kineskim juanima. Bangladeš je postao članica Nove razvojne banke BRIKS, a Hasina je željela da se pridruži BRIKS-u plus. Kao da to nije bilo dovoljno, premijerka je odbila da dozvoli da SAD grade vojne baze na ostrvu Sent-Martin, uz obalu s Mjanmarom.

politika.rs

(Autor je novinar)