Izrael već sedmi mjesec sprovodi najrazorniju vojnu kampanju u pojasu Gaze, usmrtivši hiljade Palestinaca i uništivši vitalnu infrastrukturu. Južnoafrička Republika je, u nadi da će zaustaviti ovu ofanzivu, podigla krajem 2023. tužbu protiv Izraela pred Međunarodnim sudom pravde (MSP) u Hagu UN.

Južna Afrika je pred MSP, koji smatraju najvišim sudskim organom Ujedinjenih nacija, optužila Izrael za kršenje Konvencije o genocidu time što takva zlodjela nije spriječio ili ih je čak omogućio. MSP je krajem januara odlučio da Izrael mora preduzeti sve neophodne mjere za sprečavanje genocida u Gazi. Izrael je tužbu nazvao "krvavom klevetom", poručio da mu nisu potrebna "moralna predavanja", i da će rat protiv palestinske terorističke organizacije Hamas iz Gaze biti nastavljen koliko je potrebno.

Južna Afrika je od tada još dva puta od MSP tražila dodatne privremene mjere, prije svega odluku o prekidu vatre. Sud je odbio prvi zahtjev Južne Afrike i veći dio drugog. Umjesto toga, sud je priznao pogoršanje humanitarne krize u Gazi, uključujući i "početak gladi", i obavezao Izrael na neometanu dostavu vitalne humanitarne pomoći u pojas Gaze.

U međuvremenu je Kolumbija zatražila od MSP da joj dozvoli da se pridruži slučaju "Južna Afrika protiv Izraela". Nikaragva je pak pred MSP optužila Njemačku da krši Konvenciju o genocidu zbog podrške izraelskim vojnim operacijama, kao i zato što je Berlin prekinuo finansiranja specijalizovane agencije UN, glavne humanitarne institucije svjetske organizacije u Gazi.

Zašto je JAR postala prva zemlja u svijetu koja tuži Izrael zbog rata u pojasu Gaze? Otkuda veoma burna istorija odnosa između Afrikanaca na jugu kontinenta i Jevreja, kasnije i jevrejske države?

Još u drugoj polovini 19. vijeka, Buri, pripadnici "bijelog plemena u Africi", potomci holandskih doseljenika od 17. vijeka, osnovali su svoje države nezavisne od britanske kolonijalne uprave. U njima su doseljeni Jevreji, mada malobrojni, poprimili značajnu ekonomsku ulogu.

Do 1914. broj Jevreja u Južnoj Africi dostigao je 40.000. Tada je stasala do danas najčuvenija porodica Openhejmer, predsjedavajuća odbora direktora De Birsa, najveće svetske kompanije za proizvodnju dijamanata. Jevreji su, između ostalog, doprinijeli i kulturi u Južnoj Africi, poput Nadine Gordimer, dobitnice Nobelove nagrade za književnost 1991, ili kolege Dana Jakobsona.

Južnoafrički Jevreji su povremeno trpjeli zbog antisemitizma belih Engleza i Afrikanera. Međutim, bijeli identitet davao im je prednosti u društvu kojim je upravljala bjelačka manjina. Jevrejski savjet poslanika Južne Afrike uglavnom je ćutao o zlu aparthejda, odvojenog razvoja rasa uvedenog 1948.

Oni Jevreji koji su se osjećali nelagodno među dominantnim Burima, iseljavali su se u Palestinu. Istaknut među njima bio je Odri Iban, kod nas poznatiji kao Aba Eban, izraelski ministar spoljnih poslova od 1966. do 1974.

Bili su i treći, značajan broj Jevreja, naročito doseljenici iz Rusije i prevashodno Litvanije i Letonije, kao utemeljivači Komunističke partije Južne Afrike (KPJA) 1921. (koja se samoraspustila 1950, prije nego što su je vlasti zabranile, da bi dve godine kasnije na tajnom sastanku "oko 25 delegata" bila obnovljena kao Južnoafrička Komunistička partija, JAKP). Oni su bili i među funkcionerima ranije osnovanog Afričkog nacionalnog kongresa (ANK), domorodačkog pokreta za nacionalno oslobođenje osnovanog 1912.

Dugogodišnji i u dva maha generalni sekretar JAKP bio je Džo (Jošeli) Slovo (u dubokoj ilegali je živio i u Lusaki, glavnom gradu Zambije, pa ovaj autor, dopisnik jugoslovenske novinske agencije Tanjug, nikada nije uspio da ga sretne). Roni Kasrils je bio šef obavještajne službe vojnog krila ANK Umkoto ve Sizve ("Strijela nacije", na jeziku plemena Zulu).

Konačno, bili su i ugledni Jevreji neskriveni u borbi protiv aparthejda, poput usamljene poslanice u bjelačkom parlamentu Helen Suzman, koja je tokom 36 godina predstavljala niz opozicionih, liberalnih i partija lijevo od centra. Nelson Mandela, ikona borbe Južnoafrikanaca protiv kolonijalizma i aparthejda, u svojoj autobiografiji "Dugi put do slobode", zapisao je kako je iz vlastitog iskustva utvrdio da "Jevreji šire razmišljaju od većine bijelaca u pitanjima rase i politike, možda zato što su i sami istorijski bili žrtve predrasuda."

S druge strane, od Šestodnevnog rata 1973. jevrejske protiv arapskih država, Izrael je bio najbolji prijatelj rasističke JAR. Tada je niz afričkih zemalja prekinuo sve odnose sa Izraelom. Naspram njih, arapskih i drugih zemalja, Izrael je bio u neprijatnoj izolaciji.

Pretorija se našla u sličnoj situaciji kada je 1974. Generalna skupština UN isključila režim aparthejda u JAR sa svojih godišnjih sastanaka, priznajući umjesto toga ANK i drugi oslobodilački pokret Panafrički kongres kao zvanične predstavnike južnoafričkog naroda. Međunarodna zajednica je protiv JAR uvela niz sankcija.

Tako su se srele dvije usamljene zemlje, Izrael i Južna Afrika. Izrael je pomogao režimu aparthejda da traje duže. Usmeno je osuđivao nehumani režim aparthejda, ali je JAR prodavao rakete srednjeg dometa na koje je mogla da bude stavljena atomska bomba na kojoj se u zemlji aparthejda već radilo. Opet, torijum i rijetke zemlje iz JAR bili su potrebni Izraelcima za vlastiti atomski program. Zajednički su radili i u proizvodnji nuklearnog oružja.

U nezakonitoj saradnji Izrael je obučavao južnoafričke elitne vojne jedinice, prodavao tenkove, puške "galil" i vazduhoplovnu opremu. To objašnjava zašto je ubrzo po puštanju sa 26-godišnje robije 1990. Nelson Mandela izjavio: "Narod Južne Afrike nikada neće zaboraviti podršku države Izrael režimu aparthejda."

Posle 1991. veza JAR i Izraela je propala. Jevreji su počeli da odlaze iz Južne Afrike. Trenutno u JAR živi oko 50.000 Jevreja, uglavnom ortodoksnih.

Propalestinsko opredjeljenje savremene Pretorije uslovljeno je ideologijom i istorijskim pamćenjem koje čuva vladajući ANK. Mnogi lideri ANK, uključujući sadašnjeg predsjednika Sirila Ramafosu, učili su sa Palestincima te generacije u istim logorima za obuku i sjedjeli zajedno u specijalnim školama u Odesi i na Krimu, u Sovjetskom Savezu.

ANK ima dugotrajne veze sa Palestinskom oslobodilačkom organizacijom (PLO). Na slobodi, Mandela je Zapadu jasno stavio do znanja da se o njegovoj solidarnost sa Palestinom i Kubom ne može pregovarati.

ANK se i danas služi gotovo komunističkim i socijalističkom leksikom i retorikom, što ga zbližava sa mnogim pokretima u arapskom i ostalom svijetu. Riječju, istorijska ljubav prema palestinskim nacionalnim pokretima ukorijenjena je u Južnoj Africi. Mandela je govoreći 1997. povodom Međunarodnog dana solidarnosti sa palestinskim narodom poručio: "Suviše dobro znamo da je naša sloboda nepotpuna bez palestinske slobode."

Istorija solidarnosti ANK sa antikolonijalnom borbom razvila je principe koji nisu izgubljeni. To se najbolje vidjelo u univerzalnom i povremeno naelektrisanom oduševljenju u Južnoj Africi tokom rasprava pred MSP prošlog mjeseca povodom tužbe Pretorije protiv Izraela. Zemlje i narodi se ponekad ne vode strogo pragmatičnim ciljevima, već djeluju "po zapovijesti srca".

politika.rs

(Autor je novinar)