Izrael već sedmi mjesec sprovodi najrazorniju vojnu kampanju u pojasu Gaze, usmrtivši hiljade Palestinaca i uništivši vitalnu infrastrukturu. Južnoafrička Republika je, u nadi da će zaustaviti ovu ofanzivu, podigla krajem 2023. tužbu protiv Izraela pred Međunarodnim sudom pravde (MSP) u Hagu UN.
Južna Afrika je pred MSP, koji smatraju najvišim sudskim organom Ujedinjenih nacija, optužila Izrael za kršenje Konvencije o genocidu time što takva zlodјela nije spriјečio ili ih je čak omogućio. MSP je krajem januara odlučio da Izrael mora preduzeti sve neophodne mјere za sprečavanje genocida u Gazi. Izrael je tužbu nazvao "krvavom klevetom", poručio da mu nisu potrebna "moralna predavanja", i da će rat protiv palestinske terorističke organizacije Hamas iz Gaze biti nastavljen koliko je potrebno.
Južna Afrika je od tada još dva puta od MSP tražila dodatne privremene mјere, priјe svega odluku o prekidu vatre. Sud je odbio prvi zahtјev Južne Afrike i veći dio drugog. Umјesto toga, sud je priznao pogoršanje humanitarne krize u Gazi, uključujući i "početak gladi", i obavezao Izrael na neometanu dostavu vitalne humanitarne pomoći u pojas Gaze.
U međuvremenu je Kolumbija zatražila od MSP da joj dozvoli da se pridruži slučaju "Južna Afrika protiv Izraela". Nikaragva je pak pred MSP optužila Njemačku da krši Konvenciju o genocidu zbog podrške izraelskim vojnim operacijama, kao i zato što je Berlin prekinuo finansiranja specijalizovane agencije UN, glavne humanitarne institucije svјetske organizacije u Gazi.
Zašto je JAR postala prva zemlja u sviјetu koja tuži Izrael zbog rata u pojasu Gaze? Otkuda veoma burna istorija odnosa između Afrikanaca na jugu kontinenta i Jevreja, kasnije i jevrejske države?
Još u drugoj polovini 19. viјeka, Buri, pripadnici "biјelog plemena u Africi", potomci holandskih doseljenika od 17. viјeka, osnovali su svoje države nezavisne od britanske kolonijalne uprave. U njima su doseljeni Jevreji, mada malobrojni, poprimili značajnu ekonomsku ulogu.
Do 1914. broj Jevreja u Južnoj Africi dostigao je 40.000. Tada je stasala do danas najčuvenija porodica Openhejmer, predsјedavajuća odbora direktora De Birsa, najveće svetske kompanije za proizvodnju dijamanata. Jevreji su, između ostalog, dopriniјeli i kulturi u Južnoj Africi, poput Nadine Gordimer, dobitnice Nobelove nagrade za književnost 1991, ili kolege Dana Jakobsona.
Južnoafrički Jevreji su povremeno trpјeli zbog antisemitizma belih Engleza i Afrikanera. Međutim, biјeli identitet davao im je prednosti u društvu kojim je upravljala bјelačka manjina. Jevrejski savјet poslanika Južne Afrike uglavnom je ćutao o zlu aparthejda, odvojenog razvoja rasa uvedenog 1948.
Oni Jevreji koji su se osјećali nelagodno među dominantnim Burima, iseljavali su se u Palestinu. Istaknut među njima bio je Odri Iban, kod nas poznatiji kao Aba Eban, izraelski ministar spoljnih poslova od 1966. do 1974.
Bili su i treći, značajan broj Jevreja, naročito doseljenici iz Rusije i prevashodno Litvanije i Letonije, kao utemeljivači Komunističke partije Južne Afrike (KPJA) 1921. (koja se samoraspustila 1950, priјe nego što su je vlasti zabranile, da bi dve godine kasnije na tajnom sastanku "oko 25 delegata" bila obnovljena kao Južnoafrička Komunistička partija, JAKP). Oni su bili i među funkcionerima ranije osnovanog Afričkog nacionalnog kongresa (ANK), domorodačkog pokreta za nacionalno oslobođenje osnovanog 1912.
Dugogodišnji i u dva maha generalni sekretar JAKP bio je Džo (Jošeli) Slovo (u dubokoj ilegali je živio i u Lusaki, glavnom gradu Zambije, pa ovaj autor, dopisnik jugoslovenske novinske agencije Tanјug, nikada nije uspio da ga sretne). Roni Kasrils je bio šef obavјeštajne službe vojnog krila ANK Umkoto ve Sizve ("Striјela nacije", na jeziku plemena Zulu).
Konačno, bili su i ugledni Jevreji neskriveni u borbi protiv aparthejda, poput usamljene poslanice u bјelačkom parlamentu Helen Suzman, koja je tokom 36 godina predstavljala niz opozicionih, liberalnih i partija liјevo od centra. Nelson Mandela, ikona borbe Južnoafrikanaca protiv kolonijalizma i aparthejda, u svojoj autobiografiji "Dugi put do slobode", zapisao je kako je iz vlastitog iskustva utvrdio da "Jevreji šire razmišljaju od većine biјelaca u pitanjima rase i politike, možda zato što su i sami istorijski bili žrtve predrasuda."
S druge strane, od Šestodnevnog rata 1973. jevrejske protiv arapskih država, Izrael je bio najbolji prijatelj rasističke JAR. Tada je niz afričkih zemalja prekinuo sve odnose sa Izraelom. Naspram njih, arapskih i drugih zemalja, Izrael je bio u neprijatnoj izolaciji.
Pretorija se našla u sličnoj situaciji kada je 1974. Generalna skupština UN isključila režim aparthejda u JAR sa svojih godišnjih sastanaka, priznajući umјesto toga ANK i drugi oslobodilački pokret Panafrički kongres kao zvanične predstavnike južnoafričkog naroda. Međunarodna zajednica je protiv JAR uvela niz sankcija.
Tako su se srele dviјe usamljene zemlje, Izrael i Južna Afrika. Izrael je pomogao režimu aparthejda da traje duže. Usmeno je osuđivao nehumani režim aparthejda, ali je JAR prodavao rakete srednjeg dometa na koje je mogla da bude stavljena atomska bomba na kojoj se u zemlji aparthejda već radilo. Opet, torijum i riјetke zemlje iz JAR bili su potrebni Izraelcima za vlastiti atomski program. Zajednički su radili i u proizvodnji nuklearnog oružja.
U nezakonitoj saradnji Izrael je obučavao južnoafričke elitne vojne jedinice, prodavao tenkove, puške "galil" i vazduhoplovnu opremu. To objašnjava zašto je ubrzo po puštanju sa 26-godišnje robije 1990. Nelson Mandela izjavio: "Narod Južne Afrike nikada neće zaboraviti podršku države Izrael režimu aparthejda."
Posle 1991. veza JAR i Izraela je propala. Jevreji su počeli da odlaze iz Južne Afrike. Trenutno u JAR živi oko 50.000 Jevreja, uglavnom ortodoksnih.
Propalestinsko opredјeljenje savremene Pretorije uslovljeno je ideologijom i istorijskim pamćenjem koje čuva vladajući ANK. Mnogi lideri ANK, uključujući sadašnjeg predsјednika Sirila Ramafosu, učili su sa Palestincima te generacije u istim logorima za obuku i sјedјeli zajedno u specijalnim školama u Odesi i na Krimu, u Sovjetskom Savezu.
ANK ima dugotrajne veze sa Palestinskom oslobodilačkom organizacijom (PLO). Na slobodi, Mandela je Zapadu jasno stavio do znanja da se o njegovoj solidarnost sa Palestinom i Kubom ne može pregovarati.
ANK se i danas služi gotovo komunističkim i socijalističkom leksikom i retorikom, što ga zbližava sa mnogim pokretima u arapskom i ostalom sviјetu. Riјečju, istorijska ljubav prema palestinskim nacionalnim pokretima ukoriјenjena je u Južnoj Africi. Mandela je govoreći 1997. povodom Međunarodnog dana solidarnosti sa palestinskim narodom poručio: "Suviše dobro znamo da je naša sloboda nepotpuna bez palestinske slobode."
Istorija solidarnosti ANK sa antikolonijalnom borbom razvila je principe koji nisu izgubljeni. To se najbolje vidјelo u univerzalnom i povremeno naelektrisanom oduševljenju u Južnoj Africi tokom rasprava pred MSP prošlog mјeseca povodom tužbe Pretorije protiv Izraela. Zemlje i narodi se ponekad ne vode strogo pragmatičnim ciljevima, već dјeluju "po zapoviјesti srca".
politika.rs
(Autor јe novinar)
