Cijene gasa u Evropi nastavljaju da padaju. Kakve sve efekte može da ima nedavno dogovorena gornja granica cijene gasa u Evropskoj uniji i kako izgleda situacija sa snabdjevanjem?
Sa holandske energetske berze ovih dana stižu dobre vijesti: cijena gasa pada. U srijedu je ugovor TTF (Terminkontrakt) koji formira trendove za evropsku trgovinu gasom, pao za više od osam procenata, odnosno na manje od 100 eura po megavat-satu. Nakon toga je ugovor za isporuku u januaru čak zabilježio cijenu manju od 91 eura.
Time se nastavlja trend koji se bilježi posljednjih mjeseci: situacija sa snabdjevanjem gasom u EU se stabilizovala. Potražnja takođe značajno opada, što vrši pritisak na cijene i dovodi do njihovog pada. U novembru je Evropska unija čak uspjela da premaši svoj cilj uštede gasa od 15 odsto. Prema podacima Eurostata, 18 zemalja EU uštedelo je više od 15 procenata, među njima i Njemačka sa padom potrošnje od oko 25 odsto.
Cijena gasa odavno se udaljila od rekordnog maksimuma dostignutog u avgustu ove godine: tada je cijena gasa na referentnoj tački TTF porasla na 346 eura po megavat-satu – deset puta više od cijene iz prethodne godine i preko tri puta više od trenutnih cijena.
Krajnji potrošači (kupci) nisu direktno pogođeni
Istina je da su se obistinile prognoze stručnjaka da će cijene gasa tokom godine padati i da se nikada više neće vratiti na više od 300 eura po megavat-satu. U EU ipak ne žele da rizikuju da nepredviđena ekonomska i politička kretanja, kao na početku ove godine, ponovo dovedu do poskupljenja gasa. Zbog toga su se ministri energetike zemalja-članica EU ove sedmice dogovorili oko zajedničke gornje granicu cijene gasa. Nakon višemjesečnih prepirki, u ponedjeljak je izglasano uvođenje „mehanizma korekcije tržišta“. On predviđa da će trgovina gasom na berzi biti zabranjena ako njegova cijena na holandskoj berzi energenata tri radna dana bude iznad 180 eura po megavat-satu i istovremeno bude 35 eura iznad cijene tečnog gasa na svjetskim tržištima.
Za isporuke gasa, koje bi trebalo da budu izvršene u narednom mjesecu, u naredna tri mjeseca ili u narednoj godini, odlučujuća je cijena na energetskoj berzi u Amsterdamu. Ograničenje cijena gasa u EU, koje bi moglo da stupi na snagu od februara, prvenstveno će pogoditi velike kupce, one čiji su ugovori o snabdjevanju zasnovani na „TTF Futures“ – virtuelnoj vrijednosti kojom se utvrđuje cijena holandskog gasa na berzama u Londonu i Čikagu. Za razliku od mjera koje je preduzela njemačka vlada, krajnji potrošači nisu direktno pogođeni tim ograničenjem cijene.
„Bez presedana i neispitano“
Nejasno je, međutim, da li će ograničenje cijena gasa u EU, ako se sprovede, odnosno pod određenim okolnostima stupi na snagu, zaista imati željeni efekat. Već nedeljama se sumnja u efikasnost tog instrumenta. Te sumnje dolaze iz industrije, ali i iz Regulatorne agencije za energiju EU. Na primjer, nadležne vlasti EU upozorile su da je malo vjerovatno da će nova gornja granica cijene gasa u EU smanjiti troškove za potrošače i preduzeća. One gornju granicu cijene gasa opisuju kao „bez presedana i dosada neispitanu“.
List „Fajnenšel tajms“ citirao je direktora Agencije za energetiku Kristijana Cinglersena, koji je rekao da bi se „nerado oslanjao na to ograničenje cijene gasa“. U Njemačkoj, Mađarskoj, Austriji i Holandiji donedavno je postojao veliki otpor, a Mađarska je u ponedjeljak čak glasala protiv gornje cijene gasa. Njemačka vlada usprotivila se ograničenju cijena gasa u EU, ali je potom glasala za „mehanizam za korekciju tržišta“. To se dogodilo zato što su, na insistiranje Njemačke, dodate klauzule u slučaju nestašice gasa: ograničenje se ne primenjuje ako bude pretilo da se trgovina prebaci na druga tržišta, potrošnja gasa u EU naglo poraste ili postoji manjak gasa u EU.
Da li berze energenata migriraju?
Čini se da je scenario prelaska na druga tržišta potpuno realan, jer se gornja granica odnosi samo na tržišta EU, a ne na tržišta van EU, kao što je recimo britanska trgovačka platforma „National Balancing Point“ (NBP). Prema „Fajnenšel tajmsu“, vodeća energetska Interkontinentalna berza (ICE) već je zaprijetila da će svoje poslovanje da premjesti iz Holandije u neku zemlju van EU.
To bi bio gorak gubitak za Uniju. Osim toga, trgovci bi u budućnosti mogli jednostavno da obavljaju privatne transakcije i više ne nastupaju na berzi energenata. To je zato što vanberzanske transakcije i poslovi (OTC-transakcije) još nisu obuhvaćene ograničenjem cijena u EU. Međutim, prema pisanju novinske agencije Rojters, EU želi da ispita da li bi OTC-transakcije takođe mogle da se uključe u gornju granicu cijene gasa.
Kritičari smatraju da opasnost nije uklonjena
Uprkos dodatnim klauzulama, kritičari mjera smatraju da opasnost od krize u snabdjevanju gasom u Evropi nikako nije uklonjena. Zamjenik generalnog direktora BDI Holger Loeš prošle sedmice je ocijenio: „Ovo će dovesti do dalekosežnih poremećaja tržišta, posebno kada je riječ o punjenju rezervoara za gasa za sezonu 2023/24, jer će biti izgubljeni važni podsticaji za uštedu energije“, rekao je Loeš i upozorio: „Ograničenja cijena gasa ne rješavaju krizu sa snabdjevanjem, već suštinski predstavljaju rizik za sigurnost snabdjevanja gasom u Evropi.“
Kerstin Andreae, predsjednica njemačkog Udruženja elektroprivrede i vodoprivrede (BDEW), upozorila je da bi gornja granica cijena mogla dodatno da pogorša situaciju sa snabdjevanjem gasom. S njene tačke gledišta, EU na taj način slabi svoju konkurentnost. Prodavci bi, smatra, jednostavno mogli da migriraju u regione u kojima mogu da postignu veće cijene gasa.
„Ako isključite tržišnu ekonomiju, to obično ima negativne posledice“, objašnjava Albreht fon der Hagen, generalni direktor Udruženja porodičnih preduzeća. U najgorem slučaju, to bi moglo da dovede do zastoja u evropskoj ekonomiji.
I u Briselu vladaju slični strahovi, ukoliko cijene gasa naglo porastu, kao tokom ljeta ove godine. Strahuje se da bi nove rekordne cijene gasa mogle da parališu industrijsku proizvodnju i time izazovu društvene potrese. U svakom slučaju, niko ne zna da li je ograničenje cijena gasa pravi instrument. Na kraju krajeva, EU je već izrazila spremnost da suspenduje gornju granicu cijena gasa, ako ona bude imala negativne posledice.
(DW)
