Piše: mr Dejan Abazović

Nedavno sam imao priliku da poslušam djelove razgovora direktora United Aircraft Corporation (UAC) Vadim Badeha sa premijerom Mihailom Mišustinom u vezi sa potrebom ubrzanja tehnološkog razvoja Rusije, što mi je dalo ideju da napišem ovaj tekst

Zapadne sankcije uvedene Rusiji 2022. godine, koje su zabranile isporuku civilnih aviona i rezervnih djelova, pokazale su se kao katalizator neočekivanih promjena. Umjesto da parališu rusku avio industriju, restrikcije su je natjerale da u rekordnom roku pronađe domaća rješenja, otkrivajući pritom snagu prilagodljivosti i inovacije. Kao rezultat, ruski avioni Superjet i MC-21 sada su postali simbol potpune tehnološke samostalnosti, piše Tehnopolitika.me.

Od zavisnosti do samodovoljnosti

Prije sankcija, ruska avio industrija oslanjala se na uvozne komponente, posebno u segmentima kao što su motori, elektronika i kompozitni materijali. Međutim, zabrana dobavljača iz EU i SAD prisilila je kompanije poput UAC da ubrzaju razvoj domaćih tehnologija. Kao što Rusija je istaknuo direktor UAC-a, Vadim Badeha, je sada “jedina zemlja na svijetu koja samostalno razvija i proizvodi 100% materijala, tehnologija i komponenti potrebnih za izgradnju aviona”.

Projekti koji definišu budućnost

Superjet:

a) Prethodna zavisnost: Superjet je ranije koristio francuske avioničke sisteme (Thales), zapadne hidrauličke komponente i američke motore (PowerJet SaM146).

b) Tehnološki iskorak:

Avionika: Razvijen je potpuno domaći sistem “SJ-100” u saradnji s kompanijom “Avionika” (dio Rosteka), koji uključuje navigacione senzore, “glass cockpit” ekrane i softver za upravljanje letom. Ključni izazov bila je integracija svih elemenata bez pristupa stranim patentima.

Motori: Ugrađen je ruski motor PD-8 (modifikacija PD-14), čija je razvojna faza skraćena sa planiranih 5 na 3 godine zahvaljujući korištenju 3D štampe za prototipove.

Certifikacija: Bez saradnje sa Evropskom agencijom EASA, Rusija je razvila vlastiti sistem testiranja, uključujući simulacije ekstremnih vremenskih uslova u Sibiru.

Inovacije: Sada koristi AI sistem za predviđanje održavanja, koji analizira podatke sa 500 senzora u letu.

MC-21:

a) Prethodna zavisnost: Kritični dijelovi krila i trup bili su izrađeni od američkih kompozitnih materijala (Hexcel), a motori Pratt & Whitney.

b) Tehnološki iskorak:

Kompoziti: Ruski institut VIAM (Vserossijski institut aviacionih materijala) razvio je domaće karbonske kompozite, dok je tvornica “Aerokompozit” u Uljanovsku uspostavila proizvodnju krila od 40% domaćih materijala. Ovo je omogućilo smanjenje težine aviona za 15% u odnosu na prethodne modele.

Motor PD-14: Prvi potpuno ruski mlazni motor za putničke avione, razvijen za MC-21, prošao je 2.000 sati testiranja u ekstremnim temperaturama (-50°C do +45°C). Inženjeri su optimizovali dizajn turbine korištenjem AI algoritama za analizu protoka vazduha.

Krilo bez “šavova”: Primijenjena je tehnologija “infuzije” kompozita, koja eliminiše potrebu za zakivcima, smanjujući otpor i potrošnju goriva.

Inovacije: Sada ima veći kapacitet prtljaga zahvaljujući redizajniranom unutrašnjosti trupa.

IL-114:

Prethodna zavisnost: Originalni model IL-114 koristio je ukrajinske motore (Ivčenko-Progress) i zapadne navigacione sisteme.

a) Tehnološki iskorak:

Motor TV7-117ST: Domaći Klimov dizajnirao je ovaj turboprop motor sa 20% većom snagom od prethodnika, adaptirajući ga za rad u Arktičkim uslovima. Testiran je na visinama od 9.000 metara kako bi se osigurala pouzdanost u rijetkim atmosferskim uslovima.

“Pametna” krila: Ugrađeni su senzori za automatsko otkrivanje zaleđivanja, što je kritično za letove u Sibiru. Ovo rješenje razvijeno je u partnerstvu sa Novosibirskim univerzitetom.

Lokalna proizvodnja: Fabrika u Lubercima postala je centar za proizvodnju kompozitnih dijelova, smanjujući troškove transporta za 30%.

Inovacije: Sada može sletjeti na neravne piste duge samo 1.200 metara, što ga čini idealnim za udaljene regione.

TU-214:

Prethodna zavisnost: Avion je ranije koristio francuske sisteme za upravljanje gorivom i kanadske komponente za kabinsku klimu.

Tehnološki iskorak:

Digitalni “tvin”: Kako bi ubrzali proizvodnju, u Kazanskoj tvornici uveden je digitalni sistem praćenja svakog dijela u lancu snabdijevanja, što je smanjilo greške u sklapanju za 40%.

Domaci hidraulika: Kompanija “Gidromash” razvila je hidraulične cilindre sa duplo dužim vijekom trajanja od uvoznih, koristeći čelik obogaćen vanadijem iz Uralskih rudnika.

Modularni dizajn: TU-214 sada se može brzo prilagoditi za teretne ili specijalizovane letove (npr. medicinske), zahvaljujući standardizovanim “čvorovima” u trupu.

Nova tehnološka paradigma

Badeha je naglasio da je industrija ne samo zamijenila strane djelove, već i uspostavila inovativne proizvodne modele. Primjer je korišćenje domaćih kompozitnih materijala u MC-21, koji su ključni za smanjenje težine i povećanje efikasnosti. Ova transformacija nije bila bez izazova – nedostatak iskustva u pojedinim tehnološkim nišama zahtijevao je intenzivnu saradnju naučnih instituta i privatnog sektora.

Tokom sastanka sa premijerom Mihailom Mišustinom, Badeha je istakao da je ruska avio industrija “prešla na kvalitativno novi nivo”. Iako su sankcije inicijalno uzrokovale haos, dugoročno su podstakle investicije u domaći R&D, smanjujući zavisnost od spoljnih faktora. Ovaj slučaj pokazuje da geopolitički pritisci mogu imati paradoksalan efekat – umjesto sloma, oni katkad postaju zamajac tehnološkog napretka.

Kako Rusija planira nadoknaditi zaostatke?

Uprkos napretku, izazovi su ogromni:

Certifikacija izvan Rusije: Bez priznanja od strane EASA ili FAA, ruski avioni ne mogu letjeti u većini zemalja. Kako bi to prevazišli, Rusija pregovara sa organizacijom ICAO o međusobnom priznavanju standarda, posebno sa saveznicima u BRICS+.

Kapacitet proizvodnje: Trenutno Rusija proizvodi samo 20-30 putničkih aviona godišnje, dok Airbus i Boeing isporučuju po 500-700. Da bi konkurisali, planira se izgradnja dvije nove fabrike na Uralskom Sibiru do 2030. godine.

Održivost: Kritičari ističu da domaći motori PD-8 i PD-14 troše 10-15% više goriva od zapadnih analoga. Kao odgovor, UAC je najavio razvoj hibridnih motora u partnerstvu sa Rosatomom, koristeći tehnologije nuklearne sinteze za optimizaciju potrošnje.

Inovacije koje mijenjaju pravila igre

Rusija ne gradi samo avione – stvara i cijeli ekosistem:

Digitalne platforme: Aplikacija AviaNet, razvijena za kontrolu vazdušnog saobraćaja, koristi satelitsku konstelaciju “Sfera” za praćenje letova u realnom vremenu, čak i u područjima bez GPS signala.

Vještačka inteligencija: MC-21 testira AI ko-pilota koji može preuzeti kontrolu u slučaju nužde, analizirajući 200 parametara u milisekundi.

Eko-avioni: U razvoju je TVRS-44, regionalni avion na vodonikov pogon, čiji prototip bi trebao poletjeti 2026. godine.

Obrazovanje kao temelj

Da bi podržali industriju, Rusija je pokrenula više programa:

Specijalizovane akademije: “Moskovski avio institut” otvorio je smjerove za kompozitne materijale i avioničku robotiku, sa kapacitetom za 5.000 studenata godišnje.

Stručna obuka radnika: Fabrika u Komsomoljsku na Amuru koristi virtuelnu stvarnost za obuku montažera, skraćujući proces učenja sa 12 na 4 mjeseca.

“Brain gain”: Vlada nudi 50% veće plate inženjerima u avio industriji nego u IT sektoru, privlačeći oko 2.000 stručnjaka godišnje iz inostranstva.

Geopolitički uticaj i nova tržišta

Rusija, nakon što je osigurala domaću proizvodnju ključnih aviona, sada se suočava s izazovom plasmana na globalno tržište. Iako su zapadne zemlje i dalje zatvorene zbog sankcija, Rusija cilja regione koji su spremni prihvatiti alternativne dobavljače:

Azija i Bliski istok: Države poput Indonezije, Vijetnama i Irana pokazuju interesovanje za Superjet i MC-21 zbog nižih cijena u odnosu na Airbus i Boeing. Na primjer, iranska kompanija Iran Air već je pregovarala o kupovini 40 TU-214 aviona za unutrašnje letove.

Afrika: Rusija nudi pakete “tehnološke saradnje” zemljama poput Etiopije i Alžira, uključujući obuku inženjera i zajedničku proizvodnju dijelova.

Latinska Amerika: Venezuela i Nikaragva razmatraju zamjenu starih flota sovjetskih aviona novim IL-114 za regionalne letove.

Lekcija iz prilagodljivosti

Rusko iskustvo u avio industriji nije samo priča o preživljavanju, već i o tome kako globalni izazovi mogu podstaknuti kreativnost. Iako dug put preostaje – posebno u pogledu međunarodne konkurentnosti – ovaj primjer otkriva da čak i u izolaciji, tehnološki napredak nije nemoguć.

Svaki od ovih projekata otkriva drugačiji aspekt ruske strategije: nije riječ o kopiranju stranih tehnologija, već o stvaranju paralelnih rješenja koja su prilagođena domaćim uslovima. Iako pitanje kvaliteta i bezbjednosti ostaje predmet debate, činjenica je da je sankcijama izazvana “šok terapija” otključala potencijal koji je decenijama bio zanemaren. Paradoksalno, upravo zabrana uvoznih dijelova postala je najveći pokretač tehnološkog patriotizma. Drugim riječima, samkcije su postale kamen temeljac nove ere tehnološke samostalnosti.

Dok Rusija testira granice mogućeg, svijet to prati sa jednom pitanjem: Da li je ovo početak nove ere multipolarnog svijeta u avijaciji, ili samo privremeni uspon u senci izolacije? Odgovor će donijeti samo vrijeme. Najmanje nakon 5-10 godina eksploatacije.