Rak dojke je veoma ozbiljno oboljenje i najčešće dijagnostikovana maligna bolest širom svijeta. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije u 2020. godini registrovano je oko 2,3 miliona novih slučajeva raka dojke u svijetu i oko 685 000 umrlih od ove bolesti, uz velike geografske varijacije uočene između zemalja i svjetskih regija. Stope incidencije raka dojke najveće su u zemljama koje su prošle kroz ekonomsku tranziciju, ali i zemlje u tranziciji nose veliki udio smrtnih slučajeva od raka dojke.

Uz pravovremenu dijagnozu i odgovarajuće liječenje, rak dojke uopšte ima vrlo dobru prognozu. Međutim, postoje značajne nejednakosti u preživljavanju žena nakon obolijevanja od raka dojke između razvijenijih i manje razvijenih zemalja, kao i između različitih društvenih grupa unutar zemalja, koje su dijelom posledica smanjenog pristupa ranoj dijagnozi i pravovremenom završetku liječenja.

Prema podacima Registra malignih neoplazmi u Crnoj Gori za 2013. godinu – od ukupnog broja novoregistrovanih malignih tumora kod žena u Crnoj Gori, rak dojke je vodeća lokalizacija sa učešćem od 25,5% svih maligniteta. Najveći broj oboljelih žena registrovan je u starosnoj grupi između 50 i 64 godine u kojoj je i učestalost ovog raka najveća – čineći više od jedne trećine malignih slučajeva (30,3%).

Prema procjenama SZO, koja se bavi globalnom statistikom - GLOBOCAN, za 2020. godinu dobna standardizovana stopa obolijevanja od raka dojke u Crnoj Gori bila je 72,3/100 000 žena, a umiranja 23,9/100 000 žena. Ovi podaci su zabrinjavajući jer je prikazana stopa mortaliteta jako visoka i znatno iznad Evropskog prosjeka kao i u regionu.

Prema procjenama GLOBOCAN-a, u Crnoj Gori u 2020. godini broj oboljelih žena od raka dojke je iznosio 378, što je uslovilo da ovo oboljenje zauzme vodeću poziciju na rang listi obolijevanja, sa učešćem od 25,5% svih maligniteta.

Najveći broj oboljelih žena registrovan je u starosnoj grupi između 50 i 64 godine u kojoj je i učestalost ovog karcinoma najveća – čineći više od jedne trećine malignih slučajeva (30,3%).

Ove brojke nas opominju i ujedno ukazuju na ozbiljnost problema obolijevanja i umiranja od raka dojke, naglašavajući značaj kontinuirane brige o zdravlju.

Žena brine o zdravlju dojki tako što svakodnevno praktikuje zdrave životne navike, jednom mjesečno obavlja samopregled dojki, redovno odlazi na preporučene kontrolne preglede, u skladu sa godinama života i učestvuje u organizovanim ljekarskim pregledima za rano otkrivanje i prevenciju raka dojke.

Faktori rizika

Za pojavu raka dojke postoje i određeni faktori rizika:

Ženski pol:  u većini slučajeva obolijevaju žene, mada su registrovani slučajevi raka dojke i kod muškaraca.

 što je osoba starija veći je rizik od obolijevanja. Više od ¾ oboljelih je iznad 50 godina starosti.

Lična istorija bolesti: žena koja se već liječila od raka dojke u većem je riziku od ponovnog nastanka karcinoma kako na istoj dojci (ukoliko u sklopu terapije nije bila u potpunosti hirurški uklonjena) tako i na drugoj dojci ili je imala rak jajnika;

Porodična istorija bolesti: bliska srodnica je imala rak dojke.

Rana prva menstruacija i kasna menopauza

Drugi faktori rizika: žene koje nisu rađale ili su prvi porod imale nakon 30. godine života, nije bila u mogućnosti da doji djecu, upotreba hormonske terapije, loše životne navike (neregulisana prekomjerna tjelesna težina, nedovoljna fizička aktivnost i prekomjerna konzumacija duvana i alkohola).

Prisustvo faktora rizika nužno ne znači da će se osoba sa njima sigurno razboljeti. Oni samo ukazuju na viši stepen ugroženosti određenih grupa stanovništva od ostalih koji nemaju ove predispozicije.

Rak dojke je oboljenje koje se razvija postepeno i za razvoj je potreban duži vremenski period. Međutim, u određenom broju slučajeva rak se razvija veoma brzo i to su agresivne forme raka dojke. Najčešće se razvija na gornjem spoljašnjem dijelu dojke, ali se može pojaviti i bilo gdje na dojci.

Zašto su važni redovni pregledi?

Redovni pregledi su jedini pouzdan i najučinkovitiji način za očuvanje i unapređenje zdravlja. Oni obuhvataju samopregled dojki i kontrolne zdravstvene preglede kojima se omogućava otkrivanje bolesti u ranoj fazi , kada postoje odlične šanse za potpuno izlječenje.

Preporuka je da svaka ženska osoba poslije 20. godine života jednom mjesečno, uradi samopregled dojki, u periodu od petog do desetog dana računajući od početka menstrualnog ciklusa. Žene u menopauzi samopregled planiraju i izvode uvijek istog datuma u mjesecu. Mjesečni samopregled dojki sastoji se od vizuelne inspekcije dojki i pregleda strukture dojki u više položaja tijela (ležećem položaju i tokom tuširanja).

Ukoliko se tokom samopregleda dojki primijeti promjena u veličini jedne od dojki, promjena boje i izgleda kože dojke, naročito ako podsjeća na pomorandžinu koru, pojava bilo koje tečnosti iz bradavice (van perioda dojenja), uvučena bradavica (koja to prethodno nije bila), prisustvo čvorića u dojci, uvećan čvor u pazušnoj jami potrebno je da se žena hitno, bez odlaganja, javi izabranom doktoru ili radiologu.

Ultrazvučni pregled dojki i mamografija su veoma važne metode kontrolnih pregleda, jer se pomoću njih mogu otkriti promjene koje nisu dovoljno velike da se mogu osjetiti dodirom.

Ultrazvučni pregled dojki je metoda izbora za pregled mlađih žena i trudnica. Pregled može trajati i do 30 minuta. Zakazuje se odmah po završetku menstrualnog ciklusa, kada su dojke manje bolne i napete, kod specijaliste radiologa koji je edukovan za tu vrstu pregleda.

Preporuka je da se bar jednom godišnje zakaže i ode na ultrazvučni pregled dojki.

Mamografija je široko prihvaćena kao zlatni standard za otkrivanje raka dojke u ranoj fazi kada je u velikom procentu izlječiv. Mamografijom se otkrivaju promjene u dojci, koje se ne mogu napipati ili otkriti drugim vrstama pregleda. Prilikom mamografije se koriste se male i neškodljive doze zračenja.

Prema novim smjernicama mamografija se obavezno preporučuje ženama nakon 40. godine života ili ranije u dogovoru sa radiologom.

U Crnoj Gori je u opštinama Podgorica, Cetinje, Danilovgrad i Kolašin uspostavljen organizovan i centralizovan program ranog otkrivanja raka dojke. Namijenjen je ženama starosti od 50-69 godina života. U skriningu se kao primarni test koristi digitalna mamografija.

Institut za javno zdravlje Crne Gore ove godine u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore, Domom zdravlja Glavni grad Podgorica, Upravom policije Crne Gore, Savezom slijepih Crne Gore i Kliničkim centrom Crne Gore organizuje kampanju pod nazivom “Ružičasti oktobar – mjesec prevencije raka dojke“, kojom se planiraju  zdravstveno-vaspitne aktivnosti koje imaju za cilj podizanje nivoa informisanja i znanja o značaju preduzimanja pravovremenih i adekvatnih aktivnosti u smislu usvajanja zdravih stilova života, kontinuirane primjene samopregleda dojki i redovnih kontrola kod pružaoca zdravstvenih usluga.

Zdravstveno-vaspitne aktivnosti u okviru kampanje sprovodiće se tokom čitavog oktobra, a pojedine značajne aktivnosti biće nastavljene i nakon toga. Povodom Ružičastog oktobra planirano je organizovanje događaja u zajednici i informisanje stanovništva putem društvenih mreža o raku dojke, faktorima rizika za obolijevanje i značaju redovnih kontrolnih pregleda, kojim se povećava mogućnost otkrivanja raka dojke u početnoj fazi kada je mogućnost izlječenja jako velika, čime se značajno unapređuje kvalitet života oboljelih žena.

Ovogodišnjom kampanjom obuhvatiće se dijelom i veoma osjetljiva populaciona grupa, a to su osobe sa ograničenjima u funkcionalnim sposobnostima. Naime, u saradnji sa Savezom slijepih Crne Gore, snimiće se audio poruke i štampati određeni broj flajera na Brajevom pismu, koji će da sadrže značajne informacije o prevenciji raka dojke.

Dom zdravlja Glavni grad Podgorica će do kraja oktobra mjeseca, obezbijediti  dodatne  mamografske preglede, u Domu zdravlja na Starom Aerodromu, za žene  životne dobi od 40 do 49. godina,

Značajno je da će ove godine i predstavnici Uprave policije dati svoj doprinos učešćem u kampanji, na način što će tokom redovne kontrole u saobraćaju dijeliti edukativni materijal na kojem će biti istaknut unaprijed rezervisani termin za mamografski pregled u Domu zdravlja na Starom Aerodromu.

Bitno je znati:

Prihvatanjem zdravih životnih navika znatno se može smanjiti rizik obolijevanja od zloćudnih bolesti, pa i raka dojke.

Kontrolni pregledi za rano otkrivanje raka dojke su besplatni i dostupni svima.

Kontrolni pregledi se planiraju tokom čitave godine, ne samo tokom oktobra mjeseca.

Nemojte čekati, odmah zakažite kontrolni pregled!