Crnogorski baletski ansambl izvođenjem baletske predstave "Odustaјanje" na matičnoј, velikoј sceni Muzičkog centra Crne Gore, počeo јe prije neko veče sezonu 2024/25. Priča baleta zasnovana јe na motivima možda nikad aktuelniјeg romana Miloša Crnjanskog "Roman o Londonu". Ono sa čim se susreće јedan izbјeglički par u Londonu, na scenu su doniјeli članovi i članice baletskog ansambla, koreografski јe uobličio Aleksandar Ilić, režirao Mario Pavle del Monako, a muziku јe komponovao Dejan Božović. A, koliko јe bilo izazovno dočarati londonske magle i "magle", u koјima se lako pogubiti, i u koјima јe lako izgubiti iz vida i ono što јe nesporedno pred vama, kao i kako јe komponovati po porudžbini, Božović јe otkrio u razgovoru za "Dan".
• Prilikom komponovanja muzike za balet "Odustajanje" otkud ste krenuli? Da li ste možda imali već neko prethodno viđenje kako bi trebalo da izgleda muzika za roman Miloša Crnjanskog "Roman o Londonu" po čijim motivima je i nastalo ovo djelo? Što Vam je bila osnovna nit vodilja?
– Kada je riječ o komponovanju muzike za balet "Odustajanje," inspirisan motivima iz romana "Roman o Londonu" Miloša Crnjanskog, proces stvaranja zahtijevao je dublje promišljanje o književnom djelu i njegovim temama, kako bi se muzika skladno povezala sa narativom i atmosferom koju roman nosi. Ono što me je najviše privuklo u ovom djelu jeste duboka egzistencijalna tuga, osjećaj rastrzanosti između prošlosti i sadašnjosti, između starog i novog svijeta, kao i osjećaj gubitka identiteta i traženje smisla u vremenu u kojem je pojedinac neprestano izgubljen.
Iako nisam imao unapred određenu muzičku viziju specifično za "Roman o Londonu" prije nego što sam započeo rad na baletu, znao sam da ću morati da stvorim zvučni svijet koji odslikava atmosferu otuđenosti, straha i nostalgije koju Crnjanski tako snažno prenosi u svom djelu. Roman se bavi sudbinom ruskih emigranata u Londonu posliјe Oktobarske revolucije, i ta duboka unutrašnja borba likova, njihova izgnanička sudbina i konstantno traganje za pripadanjem bili su ključne niti kojima sam pristupio u stvaranju muzike. Takođe, težio sam da prenesem i osjećaj Londona kao grada magle, hladnoće, nepristupačnosti, ali i grada u kojem se tragovi prošlih vremena i života ne mogu izbrisati.
Osnovna nit i vodilja bila je da muzika odrazi unutrašnja stanja likova, njihovu borbu i unutrašnje lomove, dok se istovremeno razvija u skladu sa koreografijom, dramatičnom strukturom i mistikom predstave. Želio sam da muzika ne bude samo pratnja, već da aktivno učestvuje u pričanju priče, pomažući publici da osjeti snagu misli, pokreta i osećanja.
• I dosad ste komponovali po porudžbini. Koliko se razlikuje kompozitorski rad kada je u pitanju balet - baletska predstava u odnosu možda na rad za pozorište, film, ili neku drugu vrstu umjetničkog djela, a koje traži da ga muzika upotpuni?
– Na inicijativu Muzičkog centra Crne Gore i njene poslovne direktorice Isidore Damjanović, pružila mi se prilika da komponujem muziku za ovaj balet i ovom prilikom želim da iskažem zahvalnost na ukazanom povjerenju. Iako komponovanje po porudžbini uvijek nosi određenu odgovornost i izazov, bez obzira na to o kojoj vrsti umjetničkog djela je riječ, ipak, komponovanje za balet se značajno razlikuje od rada na muzici za pozorište, film ili druge forme umjetnosti. Sam rad na realizaciji ovako složenih muzičkih formi iziskuje i značajna finansijska sredstva kako bi se ovaj projekat mogao lakše i uspješnije privesti kraju. U tom smislu istakao bih i ulogu Sekretarijata za kulturu Podgorice koji je prepoznao značaj ovog projekta i finansijski pomogao njegovu realizaciju.
Baletska muzika mora direktno sarađivati s pokretom, ritmom i energijom tijela plesača. Dok u pozorištu ili filmu muzika često prati dijalog ili vizuelnu scenu, u baletu muzika postaje integralni dio koreografije, usmjerava pokrete i gradi atmosferu, bez pomoći riječi ili složenih vizuelnih efekata. Plesači se oslanjaju na muziku ne samo na tempo, već i na emotivnu dinamiku, pa je zato važno da muzika ima izražajnu snagu i ritmičku jasnoću.
Za film ili pozorište, muzika često dolazi kao dodatak vizuelnom sadržaju ili glumi, dok u baletu ona postaje vodič, temelj cjelokupne predstave. Jedina korelacija baletske muzike se može dovesti sa komponovanjem muzike za nijemi film.Takođe, proces komponovanja za balet zahtijeva tijesnu saradnju sa koreografom kako bi se osiguralo da muzika i ples harmonično djeluju zajedno. Koreograf ove predstave Aleksandar Ilić i ja smo imali permanentan i intenzivan dijalog o nalaženju veze između muzike i pokreta, a to je ono što čini komponovanje za balet jedinstvenim iskustvom. Režiser baleta, Mario Pavle del Monako je takođe iz svog ugla dao doprinos i na taj način uticao na nas da svoj kreativni potencijal kroz zajedničku sinergiju podignemo na veći nivo.
• Koliko Vam je u kreiranju ovog (i) muzičkog djela, između ostalog, pomoglo i Vaše aranžersko umijeće i znanje, ili kako bi se reklo jezikom klasične muzike - orkestracije, harmonizacije...? Postavljate li možda ponekad pred sebe i naizgled nerješive muzičke zadatke po tom pitanju? Čega se pridržavate kada je taj dio komponovanja u pitanju?
– U kreiranju ovog muzičkog djela, aranžersko umijeće i znanje svakako igraju važnu ulogu. Orkestracija i harmonizacija su osnovni alati koji omogućavaju da ideje dobiju svoj puni zvučni izraz. Kada radim na aranžmanu, trudim se da razmišljam kao dirigent i kao kompozitor klasične muzike, pažljivo birajući kako će se različiti instrumenti nadopunjavati i stvarati bogatstvo zvuka. Međutim, moram istaći da za određene scene koristim i savremene muzičke instrumente, kao što su sintisajzeri, sempleri i virtualni instrumenti, koji sa svojim beskonačnim mogućnostima daju posebnu draž u kompozitorskom izražaju.
Što se tiče muzičkih zadataka koje postavljam pred sebe, ponekad svjesno biram izazove koji na prvi pogled djeluju kao nerješivi. To me pokreće na kreativnost i eksperimentisanje, jer vjerujem da se tako razvijam kao kompozitor. Taj proces mi pomaže da pronađem nove pristupe harmonizaciji i orkestraciji, ponekad svjesno, ponekad slučajno.
Pri komponovanju, uvijek se trudim da zadržim balans između kreativne slobode i tehničke preciznosti. U tom smislu, ponekad se oslanjam na klasične principe harmonije, kontrapunkta i strukture, ponekad na savremene, ali ih koristim fleksibilno kako bih postigao željeni emotivni ili zvučni efekt. Takođe, pažljivo slušam i unutrašnji glas djela, odnosno intuiciju koja mi govori kako bi se različiti elementi trebali uklopiti.
