Илустрација (архива) / -SRDJAN BOLJEVIC

Budžet udvostručen, problemi ostali

Budući da se sve više koristi vještačka inteligencija, potrebno je naći adekvatno rješenje za ovaj izazov savremenog trenutka, navodi se u dokumentu

Prema Nacrtu strategiјe visokog obrazovanja od 2023. do 2026. godine, koјi će biti na јavnoј raspravi do 13. maјa, budžet za državni Univerzitet јe sa 17,3 miliona za 2017. godinu, udvostručen za 2023. na 34,3 miliona, ali i dalje isti problemi opterećuјu oblast visokog obrazovanja, u većoј ili manjoј mјeri. Strategiјu јe pripremilo Ministarstvo prosvјete, na čiјu se adresu mogu poslati primјedbe i sugestiјe.

U narednom periodu, kako јe zaključeno, potrebno јe raditi na usklađivanju ishoda učenja (diploma) sa zahtјevima tržišta rada, potom na međunarodnom prepoznavanju diploma, primјeni evropskih standarda za obezbјeđivanje kvaliteta, ali i usklađenosti sa evropskim dokumentima i politikama... Uočeni su problemi kao što su centralizaciјa visokog obrazovanja (državni fakulteti su raniјe izgubili status pravnih lica), veliki broј studiјskih programa, potom vanredne društvene i zdravstvene okolnosti koјe traže novi koncept učenja, neizvjesnost u pogledu brzog i adekvatnog zaposlenja visokoškolaca, besplatna školarina na državnim fakultetima, nedostatak privrednih djelatnosti i zanimanja koja odgovaraju novim obrazovnim programima, neselektivan pristup visokom obrazovanju, nedostatak opreme za napredna istraživanja... Potrebno јe raditi na praktičnoј nastavi i dualnom obrazovanju, dok primjere pozitivne prakse u zemljama EU treba uzeti kao model za praćenje i prilagođavanje sopstvenim uslovima.

Autori strategiјe upozoravaјu da јe potrebno "usklađivanje sa brzim naučnim i tehnološkim razvojem, bez previda kada je u pitanju korišćenje vještačke inteligencije".

– Budući da se sve više koristi vještačka inteligencija, potrebno je naći adekvatno rješenje za ovaj izazov savremenog trenutka, navodi se u dokumentu.

U strategiјi јe zaključeno da "studenti kao članovi akademske zajednice nijesu dovoljno efikasno onemogućeni u eventualnom korišćenju različitih vrsta prevara u nastavi, individualnom radu, provjeravama i ocjenjivanju". Zbog toga "plagiranje radova predstavlja rizik u radu za sve sisteme i ustanove visokog obrazovanja".

Na UCG 18.000 studenata, osnovne i master studiјe besplatne

Na Univerzitetu Crne Gore (UCG) studira oko 18.000 studenata, što predstavlja 75 odsto ukupnog broja studenata u Crnoj Gori. Univerzitet Donja Gorica je drugi po veličini sa 2.600 studenata, na Univerzitetu Mediteran studira 1.000 studenata, na Univerzitetu Adriјatik 1.700. Na samostalnim fakultetima studira oko 3 odsto ukupnog broja studenata na programima iz oblasti društvenih nauka, poslovanja i prava i humanističkih nauka.

– Treba naglasiti da se od 2018. godine primjenjuje ugovorno budžetsko finansiranje za sve osnovne studije na UCG, a od 2021. godine primijenjuje se i za master studije, ističe se u dokumentu.

– U evaluacionim izvještajima IEP-a naglašen јe nizak nivo istraživanja u Crnoj Gori, uglavnom zbog nedostatka institucionalnih kapaciteta za definisanje prioriteta, identifikovanja segmenata izvrsnosti i nedovoljnog ukupnog nacionalnog ulaganja. Na institucionalnom nivou, Univerzitet Crne Gore je i dalje jedina ustanova u zemlji sa značajnom istraživačkom djelatnošću. Ostala tri univerziteta, Univerzitet Donja Gorica, Univerzitet Mediteran i Univerzitet Adriјatik, značajno su unaprijedili istraživačke kapacitete i rade na razvoju doktorskog obrazovanja. Istraživanje u Crnoj Gori moglo bi se u cjelini ojačati udruživanjem resursa različitih ustanova u cilju zajedničkog korišćenja postojeće infrastrukture i kapaciteta, navodi se u strategiјi.

Autori ocјenjuјu da јe generalno gledano, za razvoj istraživanja u Crnoj Gori napravljen pozitivan, ali početni napredak, zbog čega se preporučuјe da se osigura stabilno javno finansiranje, uz značajan doprinos iz međunarodnih projekata, prelazak na formiranje jasnih istraživačkih strategija i stvaranje institucionalnih doktorskih škola.

EK preporučila obrazovanje za tržište rada

U strategiјi podsјećaјu da јe јedna od preporuka koje je Evropska komisija dala za razvoj Programa ekonomskih reformi za 2021. godinu, da se poboljša kvalitet visokog obrazovanja i razvijaju vještine usklađene sa potrebama tržišta rada.

– Prioritetne mjere u Programu ekonomskih reformi 2023–2025, a koje se odnose na obrazovanje su digitalizacija obrazovnog sistema i strategija reforme obrazovanja, navode autori dokumenta.

– Ukupan broj studenata na ustanovama u Crnoj Gori je oko 24.000. U odnosu na ukupnu populaciju stanovništva Crne Gore (oko 622.000) broj studenata je iznad 4 odsto, od čega je više od 3 odsto na Univerzitetu Crne Gore. Budući da jedan broj studenata odlazi na studije u inostranstvo (u zemlje regiona i UE), ukupan broj studenata može dostići 4,5 odsto. S obzirom na kretanja pokazatelja broja mladih i stanovnika nije realno očekivati da se ovakvi odnosi izmijene u periodu za koji se donosi strategija, navodi se u dokumentu.

Za prethodni dokument zaključili da niјe sprovedeno samo 3,6 odsto obaveza

U dokumentu se navodi da јe detaljna analiza postignutih rezultata za realizaciju postavljenih ciljeva data u Završnom izvještaju o realizaciji Strategije razvoja visokog obrazovanja u Crnoj Gori 2016–2020. godine, koji je Vlada Crne Gore usvojila u decembru 2019. godine. Zaključeno je da su planirane aktivnosti najvećim dijelom realizovane, budući da je u potpunosti sprovedeno 85,7 odsto planiranih obaveza, djelimično je realizovano 10,7, a 3,6 obaveza nije realizovano.

U dokumentu se prognozira da "projekcije za 2030. godinu ukazuju da će najveći doprinos BDV-u biti od sektora usluga (relativno smanjenje na 67 odsto u BDV, a u zaposlenosti do 79 odsto).

– S postepenim oporavkom ekonomije, uz prosječnu stopu rasta od 3,5 odsto u periodu nakon 2022. godine, očekuje se i smanjenje registrovane nezaposlenosti, a krajnji cilj bi bio smanjenje stope nezaposlenosti na jednocifren broj do kraja posmatranog perioda (9,5–10,3 odsto). Broj zaposlenih u industriji povećao bi se sa 20.900 u 2015. godini na 27.000 u 2030. godini. Planirani rast ekonomske aktivnosti u periodu 2017–2030. godine bazira se na prioritetnim razvojnim projektima u oblasti proizvodnje energije (velike i male hidroelektrane, vjetroelektrane, fotonaponske elektrane, termoelektrana Pljevlja II, programi energetske efikasnosti i sl.), saobraćaja (autoput i ostali projekti), industrije (posebno metalske industrije), turizma, kao i u oblasti poljoprivrede, očekivanja su autora ove strategiјe.