Na današnji dan, prije 108 godina, počela je čuvena Mojkovačka bitka. Bitka je Vođena na Badnji dan i Božić 6. i 7. januara u okolini Mojkovca i u njoj je Sandžačka vojska Kraljevine Crne Gore uspješno zaustavila austrougarsku ofanzivu, čime je omogućeno povlačenje Vojske Kraljevine Srbije preko djelova kraljevine Crne Gore ka Jadranskom moru. Vojskom Kraljevine Crne Gore je komandovao serdar Janko Vukotić. To je ujedno bila i posljednja vojna operacija vojske Kraljevine Crne Gore, koja 1918. godine ulazi u sastav Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.
Mojkovačka bitka je zapravo završna faza jedne veće vojne operacije, a odnosi se na dejstvo crnogorske Sandžačke vojske, koja je branila front od Višegrada do Mojkovca od oktobra 1915. do januara 1916. godine.
U početku nije bilo većih okršaja, ali kada je austrougarska vojska primetila da srpska vojska ima namjeru da se povlači preko teritorije Kraljevine Crne Gore, shvatila je da bi presjecanjem tog povlačenja u potpunosti razorila srpsku vojsku i istovremeno zauzela Crnu Goru.
Tada austrougarska vojska sva raspoloživa sredstva šalje u tom pravcu. Glavni dio austrougarske vojske, 20.000 vojnika sa oko 70 topova, nalazio se na liniji Rožaje – Sjenica – Bijelo Polje.
Drugi dio je napadao iz pravca Pljevalja prema Priboju i dalje prema Mojkovcu i Bijelom Polju. U Boki su bile koncentrisane jake trupe sa više od 200 topova usmjerenih ka Lovćenu.
Stanje u crnogorskoj vojsci bilo je veoma teško. Vojnici su bili slabo obučeni, posebno za zimske uslove. Nosili su ono što su od kuće ponijeli.
Ukupan broj vojnika u crnogorskoj Sandžačkoj vojsci na Mojkovcu bio je oko 6.500, a predvodio ih je serdar Janko Vukotić.
Austrougarska vojska je angažovala dvije divizije: 53. generala Pongraca i 62. generala Kalzera. Ukupno je bilo 14.000 dobro naoružanih i obučenih boraca, uz rezervu i logističku podršku. Snage koje su obezbjeđivale krila ovim dvema divizijama činilo je 20.000 vojnika pod komandom generala Rajnera, uperenih ka Mojkovcu i Tari.
Vojska je bila opremljena puškama, tzv „mauzerke“, zatim sa 45 topova i na desetine mitraljeza i ogromnom municijom koja se nije štedjela.
Do glavnog okršaja došlo je u okolini Mojkovca. Na Badnji dan, 6. januara, general Rajner izdaje naredbu za napad, misleći da će naići na nespremnu crnogorsku vojsku.
Na udaru 6. austrougarskog puka, na Razvršju i Bojinoj njivi našao se Donjomorački bataljon Kolašinske brigade. Uz juriše i protivjuriše položaji su naizmjenično prelazili sa jedne na drugu stranu, ali je Donjomorački bataljon uspio da zadrži položaj do popodne.
Posle toga, pod snažnim udarom topova i jurišima, austrougarska vojska uspijeva da osvoji Bojinu njivu, ali ostali delovi Kolašinske brigade, posebno oni sa Razvršja koje je bilo strategijska tačka za prodor ka Mojkovcu, čvrsto su zadržali neprijatelja.
Osvajanjem Bojine njive i Uloševine, Austrougari su ugrozili ključnu odbranu „mojkovačkih vrata“.
Prema proceni serdara Vukotića, sledeći dan bio je ključan, zato napušta štab u Kolašinu i odlazi na položaje kod Mojkovca, gde sa brigadirom Petrom Martinovićem i članovima divizijskog štaba donosi odluku da se izvrši kontranapad.
U zoru, na Božić, 7. januara, Uskočki bataljon, pod okriljem noći i jutarnje magle, kreće ka neprijateljskim položajima.
U snegom zavejanim brdima počinje borba, uz grmljavinu topova i zvukove bajoneta. Sa njihove desne strane nalazi se Kolašinski bataljon, i kad se borba rasplamsala, našli su se jedni pored drugih.
Uskočki bataljon je hrabro izdržao napade, omogućavajući Kolašinskoj brigadi napad na Bojinu njivu. Pet bataljona i dve čete izviđača Kolašinske brigade i Prvi i Treći regrutski bataljon iz Drobnjačko-uskočke brigade kreću u siloviti napad.
U borbu se kasnije uključuje i glavnina Drobnjačkog bataljona. Juriš i protivjuriš se ređaju skoro bez prestanka. Glavni napad prema Bojnoj njivi izvodi Rovački bataljon pod komandom Milinka Vlahovića, koji uspeva da posle toliko juriša i napada u snažnom protivjurišu zauzme kosinu koja se sa Razvršja spušta ka Bojinoj njivi.
Međutim, Austrougari uvode svoje zadnje rezerve i tako, pred nadmoćnijim neprijateljem, Rovčani su bili primorani da se povuku. Ostali položaji Kolašinske brigade su zadržani. Desno od Rovačkog bataljona borili su se Prvi i Treći regrutski bataljon, sastavljeni od mladića starih od 18 do 21 godine.
Kako su svi bili mladi, jaki i poprilično uvježbani od obučenih oficira, njima su davani specijalni zadaci, pa im je i povjereno da povrate Bojinu njivu, koja je bila dobro branjena sa tri reda bodljikave žice i mitraljezima u rovovima.
Prvi juriš nije uspeo. Počinju i drugi siloviti juriš, ne brinući za žice i granate koje su besomučno padale. I taj drugi juriš je odbijen, tako da je Bojina njiva ostala u rukama Austrougara. Serdar Janko Vukotić naređuje da se jedina rezerva, Drobnjački bataljon, uvede u borbu i po „svaku cijenu“ zauzme Bojina njiva.
Bataljon je otpočeo napad i uspio da zauzme prvi red rovova, ali ne i drugi, pa su se vratili na polazne položaje. Posle kratkog predaha i pripreme, sve tri čete poravnavaju se u jednu liniju, i posle kratke paljbe svi zajedno kreću u siloviti juriš.
Neprijatelj se nije mogao oduprijeti brzom prodoru Drobnjaka, koji su uletali u rovove i borbom izbliza, na nož i bajonet, zauzimali jedan po jedan. Pod silinom juriša, neprijatelj napušta Bojinu njivu.
Nakon zatišja, general Rajner, koji se ne miri sa gubitkom Bojine njive, uvodi svoje zadnje snage iz rezerve, 205 brigadu, i posle snažne topovske paljbe kreće u napad na položaje Drobnjaka i Rovčana, ali je prvi napad žestoko odbijen.
Videvši da bi možda to dovelo i do sloma njegovih snaga, general Rajner sa isukanim mačem staje na čelo svoje poslednje rezerve i predvodi napad. Borbe su trajale sve do mraka, ali su svi ostali na svojim položajima.
Borbe oko Mojkovca su vođene još nekoliko dana, ali ne onom jačinom kao što su bile 6. i 7. januara.
Cnogorska vojska po organizaciji, tehničkoj spremi i obučenosti nije se mogla meriti sa savremenim vojskama tog doba. Ona je pretežno bila formirana na teritorijalno-plemenskoj osnovi. Izuzev regrutskih bataljona, to je bila vojska milicijskog tipa – „naoružani narod“.
Početkom 20. vijeka Crna Gora je dobila nekoliko dragocjenih tovara oružja iz Rusije, koji će joj biti od velike pomoći u oslobodilačkim ratovima 1912. i 1913, ali i u Prvom svjetskom ratu. U tovaru koji je isporučen u Kotoru bilo je 12.000 pušaka sistema „maliher“ u narodu odmah prozvane „moskovke“.
Nešto kasnije Rusija u Crnu Goru šalje i nekoliko topova tipa „obuhovski“. Bijući boj za bojem „moskovke“ su neohlađene ušle u Prvi svjetski rat, pregorjelih cijevi ali sačuvanih bajoneta koji su bili dugački gotovo koliko i puške. Ti bajoneti će biti presudni u borbama prsa u prsa sa austougarskim vojnicima, čije su puške „mauzerke“ imale znatno kraće noževe.
Na Mojkovcu je bilo osam mitraljeza većinom ruskih, ali je bilo i austrijskih, otetih u prethodnim borbama. Crnogorska Sandžačka vojska u Mojkovačkoj bici imala je 22 laka topa i samo dvije teške ruske haubice.
Pored ruskih topova sistema „obuhovski“, u bici na Mojkovcu učestvovali su i njemački „krupovi“ i francuski „debanžovi“.
Dvije teške haubice, jedine kojima je raspolagala čitava crnogorska vojska, tokom borbi 1915. godine premještane su sa bojišta na bojište od Drine i Višegrada do Mojkovca. Tri dana prije bitke hubice su izvučene na vrh Malog preprana, koji gleda na Podbišće, odakle će u zoru 6. januara početi da tuku po neprijateljskim položajima.
U sastavu crnogorske Sandžačke vojske nalazile su se i tri srpske baterije. One su još na Drini pridodate vojsci serdara Janka Vukotića. Hrabrošću svoje posade i komandira kapetana Dragoljuba Mladenovića, te baterije su se proslavile i ostale u sećanju svakog vojnika.
Srpski ariljerci, znatno vičniji od crnogorskih u rukovanju topovima, posebno lakim francuskim „debanžovcima“, na zajedničkim položajima koristili su svako zatišje da crnogorskim tobdžijama prenesu svoje znanje.
Tri srpske baterije dobile su i izvršile poslednje naređenje, smjestivši se uoči bitke lijevo od Preprana, iznad samih Polja, na brdu zvanom Borovnjak.
Na Badnje veče, kada je rodbina iz krajeva bližih Mojkovcu došla da obiđe vojnike i donese im sve što se imalo, bateriju kapetana Mladenovića i druge dvije srpske baterije obišla je grupa crnogorskih staraca i žena.
Starci su zamolili Mladenovića da im pokaže topove, a kada je on udovoljio njihovoj želji, po starom crnogorskom običaju nazdravljalo se ne samo vojnicima već i topovima, dok su žene iz torbi vadile čarape, rakiju i hranu i time darovale srpske vojnike.
