- Na primjer, postojeći zakoni već omogućavaju kreiranje jasnih pravila za izbor odbora direktora i poboljšanje transparentnosti, naročito u procesima zapošljavanja i žalbenih procedura, što se trenutno ne primjenjuje uvijek, rekli su iz CEES-a agenciji Mina-business.
Zakonski okvir, kako su dodali, takođe nudi mehanizme za upravljanje fiskalnim rizicima, kao što je prinudna naplata poreskih dugova, što potvrđuje i mogućnost Poreske uprave (PU) da interveniše u slučaju neplaćanja.
Prema podacima Ministarstva finansija, opštine su sa opštinskim preduzećima na kraju prošle godine dugovale oko 81 milion eura poreskog duga i logičan sljedeći korak bi, kako smatraju u CEES-u, trebalo da bude prinudna naplata tih potraživanja, jer zakon to omogućava.
- Iako postoji prostor za unapređenje pravnog okvira, naročito u skladu sa evropskim zakonodavstvom, prioritet bi trebalo da bude na stvarnoj primjeni postojećih zakona, radi poboljšanja efikasnosti i transparentnosti rada opštinskih preduzeća, poručili su iz CEES-a.
Iz CEES-a su saopštili da makroekonomska politika i ekonomsko okruženje u zemlji direktno utiču na funkcionisanje jedinica lokalne samouprave i njihovih preduzeća.
- Indeks konkurentnosti jedinica lokalne samouprave, koji na trogodišnjem nivou objavljuje Ministarstvo ekonomskog razvoja, pokazuje jasnu vezu između razvijenosti opština i efikasnosti poslovanja njihovih preduzeća - najmanje konkurentne jedinice lokalne samouprave su zapravo one najnerazvijenije. Sve ovo dalje utiče na poslovanje privrednih subjekata, rekli su iz CEES-a.
Zbog toga Vlada, kako su poručili, prilikom predlaganja novih propisa ili njihovih izmjena, koji se odnose na jedinice lokalne samouprave, uvijek treba prethodno da ih konsultuje.
Prema istraživanju CEES-a koje se za period od 2021. do prošle godine sprovodi u okviru projekta Saradnjom sa OCD za veću odgovornost opštinskih preduzeća i koji finansira Evropska unija (EU) kroz projekat Mbase, jedinice lokalne samouprave i preduzeća u njihovom vlasništvu često nijesu bili upoznati, ili jesu djelimično, sa izmjenama zakonskih rješenja koja tangiraju njihovo poslovanje.
- Jedan od posljednjih primjera toga je potpisivanje izmjena Granskog kolektivnog ugovora (GKU) u oktobru prošle godine, koje su usvojene kroz netransparentan proces, bez učešća poslodavaca i bez adekvatnog informisanja javnosti ili analize fiskalnih posljedica, rekli su iz CEES-a.
Oni su dodali da su ove promjene negativno uticale na rad opštinskih preduzeća u komunalnim djelatnostima, povećavajući njihove troškove zarada i dodatno ugrožavajući njihovu finansijsku stabilnost.
- To bi moglo dovesti do povećane potrebe za finansijskom podrškom od opština, kao i kašnjenja u plaćanju poreskih i dobavljačkih obaveza, upozorili su iz CEES-a.
U CEES-u smatraju da svaki negativni potez države koji utiče na poslovni ambijent opštinskih preduzeća, posebno u manje razvijenim opštinama, dovodi do veće potrebe tih preduzeća za finansijskom podrškom i zaduživanjem, kašnjenja u plaćanju obaveza i povećanja fiskalnih rizika.
- Lokalne vlasti često svojim propisima i taksama dodatno finansijski opterećuju preduzeća, što na kraju povećava troškove za same opštine i državu, kazali su iz CEES-a.
Na pitanje koliko bolje korporativno upravljanje može poboljšati finansijske rezultate opštinskih preduzeća, iz CEES-a su odgovorili da primjena dobrog korporativnog upravljanja, u skladu sa međunarodnim praksama poput Organizacije za ekonomsku saradnji i razvoj (OECD), igra ključnu ulogu u poboljšanju finansijskih performansi opštinskih preduzeća.
- Istraživanje CEES-a, sprovedeno u okviru projekta Saradnjom sa OCD za veću odgovornost opštinskih preduzeća, pokazuju da su opštinska preduzeća, od kojih su najveća ona u komunalnom sektoru, djelimično usvojila dobre prakse u oblastima kao što su transparentnost i odvajanje vlasničkih od menadžerskih funkcija, dodali su iz CEES-a.
Međutim, nekonzistentna primjena ovih principa često dovodi do slabijih finansijskih rezultata, kao što su teškoće u naplati potraživanja i niska profitabilnost.
- Na primjer, u periodu od 2021. do prošle godine, pet najvećih komunalnih preduzeća suočavalo se sa problemima likvidnosti i profitabilnosti. Tako su Vodovod i kanalizacija Bar, Herceg-Novi, Tivat, Podgorica, Nikšić, bili na ivici profitabilnosti i imali izazove sa likvidnošću. Iako su neka od ovih preduzeća, na primjer Vodovod i kanalizacija Nikšić i Bar, neznatno popravili svoju profitabilnost, rizici ulaska u zonu gubitka su i dalje visoki, saopštili su iz CEES-a.
Kako su naveli, Vodovod i kanalizacija Podgorica, kao jedno od najvećih opštinskih preduzeća, posmatrano po veličini aktive, ostvarilo je negativan poslovni rezultat u posljednje dvije godine, uprkos tome što se već nekoliko godina smanjuje broj zaposlenih.
- Međutim, značajno povećanje ukupnih operativnih troškova, kao i pad prihoda u prošloj godini, bili su neki od faktora uticaja na pogršanje finansijskih performansi ovog preduzeća. Teret toga se dijelom prenosi na opštinu, odnosno, u krajnjem na državu. Ako ovome dodamo dalje povećanje rashoda u ovoj godini usljed primjene GKU za komunalnu djelatnost, za očekivati je da će se fiskalni rizici poslovanja preduzeća u komunalnoj djelatnosti, ali i agregatno svih opštinskih preduzeća, povećati, poručili su iz CEES-a.
Zato je, kako su zaključili u CEES-u, veoma važno da Vlada, u saradnji sa opštinama, pristupi razvoju mehanizama procjene i smanjenja fiskalnih rizika koji prositiču iz poslovanja opštinskih preduzeća, naročito u sjevernom regionu, a jedan od tih mehanizama je unapređenje korporativnog upravljanja.
