Bez obzira na kompleksnu globalnu finansijsku situaciju, važno je napomenuti da se na horizontu naziru i neki pozitivni signali, pa ne bi trebalo očekivati scenario iz osamdesetih godina prošlog viјeka, kada јe inflaciјa uspјela da "poјede" kredite, smatra viši finansiјski analitičar "Sitibanka" iz Londona Aleksandar Vučinić.

– Energetska kriza nije u terminalnoj fazi zbog tople jeseni, a dobre vijesti dolaze iz SAD gdje saopštavaju o najnižem nivou inflacije od јanuara, koji je niži i od prvobitnih prognoza za oktobar. Hlađenje inflacije bi moglo značiti i njen postepeni silazak sa "pregrijanih tračnica". Sigurno je da bi eventualno uspostavljanje primirja u Ukrajini dalo dobar finansijski impuls, dok bi temeljan i trajni sporazum predstavljao osnovu za pravu ekonomsku renesansu – smatra Vučinić.

Vučinić ističe da јe spirala inflacije uskovitlana nakon značajnog kvantitativnog popuštanja Centralnih banak u cilju borbe protiv negativnog ekonomskog uticaja pandemije, a dodatno potpirena ratom u Ukrajini i skokom cijena energenata i hrane, iz temelja potresa svjetski finansijski poredak i odražava se na sve relevatne parametre finansijskog sistema, u tom pogledu, nepobitan je i snažan uticaj inflacije na sve oblike pozajmica i kreditnih zaduženja.

– Evidentan je direktan uticaj inflacije koji se odražava na blagostanje građana i privrede u pogledu likvidnih sredstava koji preostanu nakon otplate kamata, a čija јe kupovna moć značajno redukovana. Međutim, mnogo je snažniji i značajniji posredni efekat inflacije na kredite. On se ogleda u direktnom korelacionom odnosu između nivoa inflacije i referentnih kamatnih stopa, što podrazumijeva da visoka inflacija djeluje kao okidač za povećavanje kamatnih stopa, što direktno uzrokuje rast kamata na zaduženja sa varijabilnim stopama. Pored toga, u cilju obuzdavanja inflatornog pritiska, Centralne banke pribjegavaju kvantitativnom stezanju – kaže Vučinić.

Vučinić navodi i da nasuprot mjerama monetarne ekspanzije, poput kvanitativnog olakšavanja koja se primjenjuju u uslovima usporavanja ekonomije i niske inflacije, stoje mjere monetarne kontrakcije, koje za cilj imaju da smanje novčanu masu u cirkulaciji i na taj način "ukrote" inflaciju.

– Tipične mjere karakteristične za ovaj operativni metod centralnih banki odnose se na prodaju državnih obaveznica koje imaju u vlasništvu da bi "usisale" novac sa tržišta i na taj način uticale na agregatnu ponudu novca. Pored toga, dolazi do povećanja referentnih kamatnih stopa, što je osnovna mjera za suzbijanje inflacije. Struktura duga u Crnoj Gori sastoji se iz kredita fizičkih lica koji se klasifikuju kao gotovinski, potrošački, stambeni i hipotekarni. Takođe, značajan јe i udio privrednih kredita u opštoj strukturi duga. Ugovorne odredbe kredita najčešće referišu na Euribor u smislu referentne kamatne stope, obzirom da se Crna Gora prevashodno nalazi u ekonomskoj sferi kontinentalne Evrope – poručuјe Vučinić.

Prema njegovim navodima, Euribor je međubankarska stopa po kojoj banke pozajmljuju jedna drugoj novac.

– U poslovnim dilovima sa klijentima, banke nastoje da ga koriste kao osnovicu za formulu kamate na koju se dodaje tzv. "spread" koji se izvodi na bazi proračuna različitih formi rizika i koji je osnovni izvor profita banaka. Sav rizik promjene iznosa kamate za korisnike kredita, za razliku od fiksnog "spreada", proističe iz mogućnosti rasta Euribora koji je u direktnom kauzalnom odnosu sa nivoom inflacije. Ipak, preveliko i prenaglo podizanje kamatnih stopa je kontraproduktivno u pogledu ekonomskog rasta, jer suzbija investicije koje generišu rast. Ilustrativno govoreći, privrednim i fizičkim licima koje posjeduju keš je jednostavnije da ga čuvaju kao depozit u bankama koji će im donijeti prinos po visokim kamatnim stopama ili da investiraju hartije od vrijednosti sa fiksnim prihodom, poput obaveznica koje im isplaćuju kupone u odnosu na visoke referentne kamatne stope. U svakom slučaju, profit ostvaren na ovaj način im nudi veći profit u odnosu na potencijalni profit nastao iz operativne, privredne tj. realne investicione aktivnosti. Pritom, tu je sigurnost i bezbjednost u pogledu garancija za isplatu kamata ili kupona, iza kojih stoje finansijske institucije – ističe Vučinić.

Vučinić kaže i da u tom pogledu, faktor ekonomskog rasta donekle Centralnim bankama "vezuje ruke" i djeluje kao korektivni i odvraćajući faktor koji ih sprečava u agresivnijim povećanjima referentnih stopa.

– Pored toga, to čini i politički faktor, jer državne institucije nastoje da biraju postpuna i postepena povećanja u najmanjoj mogućoj mjeri koja će "gušiti" inflaciju, ali koja neće izazvati nagli pad privrede, porast nezaposlenosti i posledične socijalne nemire. Da bi bolje procijenili rizik vrtoglavog rasta kamata, potrebno je analizirati trend referentnih kamatnih stopa, kao i inflaciju koja ih uslovljava. U tom cilju, svrsishodno je primijeniti analitički model "Bottom-up" zasnovan na principu induktivnosti, od pojedinačnog ka opštem, ili u konkretnom slučaju, od uzroka ka posledicama, tj. od inflacije preko Euribora ka kamatama – kaže Vučinić.

Trenutna svjetska inflacija na nivou od 8.8 odsto, prema podacima MMF-a, može se uzeti kao reper za posledična poređenja.

– Posledica krize iz 70-ih je bilo podizanje referentne stope ekvivalentne današnjem Euriboru sa 6 odsto sa početka 70-ih, na 14 na vrhuncu dosegnutom početkom 80-ih. Ova promjena od 8 odsto bi se mogla uzeti kao jedan od najgorih scenarija, za koji je istini za volju, potreban značajan protok vremena. Podsjećanja radi, trenutni Euribor iznosi oko 2.5 odsto, a u opisanom najgorem scenariju, povećanje stope bi bilo oko 8 odsto, pa bi stopa porasla na 10.5. U maltene nevjerovatnom, ali ipak mogućem "nuklearnom" scenariju možemo za primjer uzeti Rusiju koja je nakon munjevitih sankcija zapada povećala stopu na 20 odsto. Rat i sankcije se mogu smatrati primjerom velikog eksternog šoka, a tako radikalna mjera Centralne Banke predstavlja pokušaj da se preduprijedi potpuni kolaps finanijskog sistema. Finalno, povoljan scenario je onaj koji prognozira ECB, a koji podrazumijeva Euribor od 3.5 odsto krajem 2024. godine – zaključuјe Vučinić.