Nestabilna politička situacija, inflacija i pad investicija nepovoljno će uticati na ekonomski oporavak države, saopštili su iz Centra za ekonomske i evropske studije (CEES) i dodali da su zemlji prijeko potrebne strukturne reforme i ozbiljan plan konsolidacije javnih finansija.

„Uzmajući u obzir efekte inflacije, te smanjenje broja turista iz Ukrajine i Rusije, može se očekivati umjeren rast prihoda od turizma od oko pet odsto u ovoj godini”, rekli su iz CEES-a i dodali da procjenjuju da bi realan rast ekonomije u Crnoj Gori mogao da bude oko dva odsto.

S obzirom na trenutnu situaciju na finansijskim tržištima i trend rasta kamatnih stopa, veliki izazov će, prema njihovim riječima, biti zaduživanje koje će Crna Gora morati da realizuje.

„Ono što je našoj državi prijeko potrebno jeste set strukturnih reformi i ozbiljan plan konsolidacije javnih finansija, kako bi se što brže smanjio visok deficit javnih finansija i uspostavio opadajući trend javnog duga“, smatraju u CEES-u.

CEES je, kako su podsjetili njegovi predstavnici, i ranije saopštavao da Vlada treba hitno da predloži paket mjera fiskalne konsolidacije od najmanje jedan do 1,5 odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP) godišnje, u okviru nove i kredibilne fiskalne strategije, kako bi se doprinijelo bržem smanjenju deficita javnih finansija, odnosno ostvarivanju primarnog suficita u 2025.

Dok se očekivao oporavak ekonomije nakon krize izazvane pandemijom koronavirusa, dešavanja na globalnom planu, zajedno sa političkom nestabilnošću i ekspanzivnom fiskalnom politikom u Crnoj Gori, dovele su do novih izazova i neizvjesnosti.

„Povećanje cijena hrane i energenata zbog rata u Ukrajini izazvalo je jaku inflaciju od čak 17,5 odsto odsto u novembru prošle godine, koja je dodatno podstaknuta povećanjem plata, penzija i socijalnih davanja, te potrošnje značajnog broja izbjeglica iz Ukrajine i Rusije“, saopštili su predstavnici CEES-a.

Oni su dodali da je prošlu godinu karakterisalo i povećanje kamatnih stopa, kako za države, tako i za kompanije i stanovništvo.

Dodatno, brojni ekonomski i politički izazovi u Crnoj Gori imaju negativan uticaj na percepciju investitora, a samim tim su i kamatne stope veće.

„Na berzi u Frankfurtu, crnogorske obveznice se kotiraju sa kamatnom stopom od 8,2 odsto, što je značajno više u odnosu na onu prilikom posljednje emisije obveznica 2020. godine, koja je iznosila 2,875 odsto. Takođe smo svjedočili nedavnom zaduženju po izuzetno visokim kamatnim stopama od preko sedam odsto za najmanje poželjnu namjenu - finansiranje deficita tekuće potrošnje“, kazali su iz CEES-a.

Oni su objasnili da se komplikovana politička situacija, koju karakteriše i institucionalna nestabilnost i kriza, negativno odrazila i na ekonomiju i dovela do smanjenja investicija od 2,7 odsto.

Takođe, negativni saldo izvoza i uvoza porastao je 29,1 odsto.

„Kada se sve sumira, inflacija je u značajnoj mjeri smanjila efekte ostvarenog rasta“, precizirali su iz CEES-a.

Oni su dodali da je realni rast ekonomije za prva tri kvartala prošle godine bio visok i iznosio je 7,1 odsto. Taj rast je dominantno opredijeljen rastom potrošnje domaćinstava od 11,6 odsto. Potrošnja države je bila realno viša 0,6 odsto.

“Uz pretpostavku realnog rasta BDP-a od dva do četiri odsto u četvrtom kvartalu, realni rast bi na nivou prošle godine bio u rasponu od 5,8 do 6,3 odsto”, poručili su iz CEES-a.

Iz CEES-a su saopštili da je ključna karakteristika eknomske politike u prošloj godini bila ekspanzivnost, kroz povećanje zarada, odnosno lične potrošnje, koja se značajno finansira iz kredita.

Oni, ipak, smatraju da do realnog povećanja zarada može doći jedino povećanjem produktivnosti.

„Povećanje zarada u Crnoj Gori je, međutim, mnogo brže od rasta produktivnosti, i ono, kao ni povećanje penzija i socijalnih davanja, nije utemeljeno na realnim osnovama, već je posljedica administrativnih, odnosno političkih odluka. Ova povećanja su finansirana iz opštih prihoda budžeta, jer je ukinuto plaćanje doprinosa na zdravstvo, a dodatno je uvećan i deficit Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja (PIO)“, dodali su iz CEES-a.

Kada je riječ o životnom standardu, oni su se osvrnuli na inflaciju, navodeći da je prosječno povećanje neto zarada tokom prvih deset prošlogodišnjih mjeseci bilo 33 odsto, ali je zbog inflacije to povećanje realno bilo 14 odsto u odnosu na kraj 2021. godine.

„Prosječna penzija je u oktobru bila viša šest odsto u odnosu na kraj 2021, ali je visoka inflacija obezvrijedila i ovo povećanje, pa je realan rast penzija dva odsto. Takođe, ukoliko uzmemo u obzir činjenicu i dalje visoke nezaposlenosti u Crnoj Gori, naročito mladih, onda je, imajući u vidu visoku inflaciju, teško govoriti o povećanju životnog standarda ovih kategorija stanovnika“, poručili su iz CEES-a.

Na kvalitet života građana, kako tvrde, utiču i drugi faktori, koji nijesu vezani samo za platu.

„Svjedočili smo nestašicama ljekova i drugih sredstava u zdravstvu, smanjene su investicije u kapitalne infrastrukturne projekte, a velikih izazova je bilo i u sektoru obrazovanja. Dakle, veća plata ne znači puno, ako na primjer morate od nje da platite dodatno za ljekove ili medicinska sredstva koja je ranije država obezbjeđivala“, dodali su iz CEES-a.

Takođe, kako su naveli, povećava se neizvjesnost usljed insitucionale krize u zemlji, koja se prenosi na sve sfere društva i utiče na kvalitet života.

„Dakle, povećanje životnog standarda zavisi od više faktora, osim prosječne zarade koja je povećana u prošloj godini“, poručili su iz CEES-a.

Govoreći o mogućnost zaduživanja države i da li taj potez smatraju hrabrim, rizičnim ili neminovnim, iz CEES-a su odgovorili da je zaduživanje neminovno, ali isto tako i hrabro i rizično.

„Visoke potrebe za zaduživanjem u srednjem roku, kroz planirano zaduživanje u inostranstvu od oko 2,1 milijardu eura, kao i na domaćem tržištu od oko 420 miliona eura, stavljaju crnogorske finansije u vrlo opasnu situaciju zbog napregnutog spoljašnjeg okruženja i jake političke nestabilnosti u zemlji“, upozorili su iz CEES-a.

Cijene zaduživanja za zemlje u razvoju su vrlo visoke, a prostor za zaduživanje sužen, zbog monetarne politike Evropske centralne banke (ECB) koja nastoji da smanji inflaciju kroz kontinuriana povećanja kamatnih stopa.

„Dodatna nepovoljna okolnost je najava ECB da će u cilju borbe protiv inflacije plasirati dio suverenog duga iz svog portfolija nagomilanog tokom prethodnog perioda. Ove mjere čine zaduživanje značajno skupljim, a smanjuje se i likvidnost tržišta“, saopštili su iz CEES-a.

Predstavnike CEES-a zabrinjava ekspanzivna fiskalna politika koju vodi Vlada, a koja podrazumijeva rast potrošnje - plata, penzija i socijalnih davanja, bez realnog pokrića.

Navedeno, uz smanjenje kapitalnog budžeta, odnosno smanjenje investicija, dovodi u pitanje donekle optimistično projektovani ekonomski rast i na njemu zasnovan rast prihoda.

“To dalje znači otežane mogućnosti smanjenja ogromnog deficita javnih finansija koji je Vlada u srednjem roku projektovala na oko šest odsto BDP godišnje ili oko 370 miliona eura u ovoj godini. Ovoliki deficit u zemlji sa veoma ograničenim fiskalnim prostorom, kakva je Crna Gora, i visokim javnim dugom, vodi javne finansije u nestabilnost i neodrživost”, rekli su iz CEES-a.

Zato Vlada i Skupština hitno moraju raditi na konsolidaciji javnih finansija, odnosno što hitnijem usvajanju mjera za smanjenje deficita.

“Time bismo smanjili potrebu za skupim zaduživanjem za njegovo pokriće”, zaključili su iz CEES-a.