U takvom scenariju, stopa inflacije predviđena Fiskalnom strategiјom u 2025. godini od četiri odsto je realna, ociјenila јe u intervјuu za "Dan" profesorica Ekonomskog fakulteta Univerziteta Crne Gore Maјa Baćović.
– Rast zarada koji nije praćen rastom produktivnosti neminovno vodi rastu cijena, i na to ukazuju i ekonomska teorija i empirija. Analiza rasta cijena prehrambenih proizvoda u Crnoj Gori (studija koju smo radili sa Privrednom komorom) pokazala je da je rast troškova radne snage bio treći po snazi faktor koji je uticao na rast cijena (nakon rasta cijena uvoznih proizvoda i rasta troškova materijala). Stoga je neminovan uticaj programa "Evropa sad 2" na stopu inflacije u Crnoj Gori – ističe Baćović.
Da li je, po Vašem mišljenju, program "Evropa sad 2" rizičan po javne finansija, kako je to u nedavnom izvještaju ocijenila Evropska komisija?
Mišljenja sam da ovaj program treba analizirati i iz razvojnog ugla, kroz uticaj mjera fiskalne politike na ekonomski razvoj Crne Gore, a ne samo kroz uticaj njegove primjene na fiskalnu stabilnost. Jer se fiskalna stabilnost može postići intervencijama na rashodnoj strani (smanjenje potrošnje), ili/i prihodnoj (rast poreskih stopa). Ono što je upitno je kako će se takve mjere odraziti na standard građana i ekonomski rast.
Program "Evropa sad 2" neminovno vodi rastu deficita penzionog fonda, koji se mora finansirati transferima iz budžeta. Prema projekcijama iz Fiskalne strategije, riječ je o godišnjem iznosu od 180 do 200 miliona eura, koji u, i sada visokoj javnoj potrošnji, predstavlja dodatno opterećenje za javne finansije. Privredni rast i rast zarada, kroz povećanje poreske baze, obezbijediće dijelom finansiranje deficita, ali će i dalje ostati značajan dio koji se mora finansirati iz drugih izvora.
I prije početka realizacije programa "Evropa sad 2", deficit penzionog fonda je uvećan u 2024. godini usled rasta penzija. Podaci za septembar 2024. godine pokazuju da su rashodi penzionog fonda bili veći za 32 odsto u odnosu na septembar 2023. godine, a da je deficit bio na nivou od 20 odsto. Nakon početka realizacije programa, taj deficit će se povećati, a koliki će on biti i stvarno, vidjećemo kad se objave podaci za novembar i decembar 2024. godine. Kako bi se obezbijedilo finansiranje deficita penzionog fonda, neminovno je povećanje drugih poreza (PDV, akcize, porez na dohodak), što će samo učiniti crnogorsku privredu manje konkurentnom i imati negativan efekat i na kupovnu moć stanovništva. Mogućnost je i smanjenje fiskalnih rashoda u drugim kategorijama (smanjenje zarada, broja zaposlenih, smanjenje kapitalnog budžeta, i sl.), u čemu je razvojno najlošije ukoliko se smanjuju ionako relativno niski rashodi kapitalnog budžeta. Finansiranje deficita penzionog fonda daljim zaduživanjem je najlošija opcija, jer rast javnog duga usporava i rast BDP-a i rast produktivnosti. Stabilnost javnih finansija može biti sačuvana, ali je pitanje po kojoj cijeni?
Kakva je Vaša generalna ocjena programa "ES2"? Koje su dobre stvari programa, a koje su loše ili najrizičnije?
Smanjenje fiskalnih opterećenja je uvijek pozitivan signal za privredu, pa i smanjenje doprinosa na zarade. Ipak, mislim da je smanjenje trebalo da bude umjerenije, imajući u vidu visinu javne potrošnje u Crnoj Gori, visinu javnog duga i demografske trendove koji ukazuju da će se broj penzionera konstantno uvećavati. Negativni efekti su dvostruki. Povećanje zarada bez rasta produktivnosti nije ekonomski opravdano, a neminovan je i rast deficita Fonda PIO, koji dalje opterećuje javne finansije.
Opterećenja na zarade sve su manja, a investicija, posebno onih krupnih, nema. Da li to znači da u Crnoј Gori treba neke druge stvari da se mijenjaju, uz biznis ambijent, kako bi investitori došli i uložili novac?
Istraživanja pokazuju da su troškovi radne snage samo jedan od faktora koji utiču na investicionu aktivnost. Ostali faktori su efikasnost, odnosno produktivnost radne snage, ostali troškovi poslovanja (administrativni, fiskalni, infrastrukturni, itd.), tako da je potrebno analizirati sve troškove poslovanja, a ne samo troškove radne snage. U kapitalno intenzivnim djelatnostima troškovi radne snage čak nemaju ni veliki značaj.
Istraživanje koje sprovodi Savjet stranih investitora u Crnoj Gori (Bijela knjiga), pokazalo je da je u 2023. godini došlo do pada indeksa lakoće poslovanja u Crnoj Gori.
