Siva ekonomija je u formalnom sektoru u Crnoj Gori u 2022. godini iznosila 20,6 odsto, što je samo 3,9 procentnih poena manje u odnosu na 2014. godinu, pokazuju podaci Ministarstva finansija (MF). S obzirom na to da je BDP Crne Gore, prema podacima Monstata za 2022. godinu, 5,92 milijarde eura, to bi značilo da 20,6 odsto iznosi 1,219 milijardi eura. Odnosno, toliko novca na godišnjem nivou završi u sivoj zoni u formalnom sektoru.
Za neformalni sektor nije bilo podataka u 2022. godini, dok je, prema podacima MMF-a iz 2019. godine, siva ekonomija u formalnom i neformalnom sektoru ukupno iznosila 37,5 odsto BDP-a. Ako se uzmu u obzir ti podaci, i jako slab pad sive ekonomije u poslednjih osam godina, vrlo je izvjesno da u formalnom i neformalnom sektoru u sivoj zoni završe oko dvije milijarde eura.
Podaci o udjelu sive ekonomije u BDP-u nalaze se u setu dokumenata koje je Ministarstvo finansija objavilo u okviru javne rasprave o predlogu programa za suzbijanje neformalne ekonomije sa akcionim planom za period od 2024. do 2026. godine.
– U poređenju sa drugim zemljama, gdje je primijenjen isti anketni metod, obim sive ekonomije Crne Gore približan je nivou u Poljskoj i Letoniji, viši je nego u Litvaniji i Estoniji, a niži nego u Rusiji, Ukrajini, Kirgistanu, Moldaviji, Kosovu i Rumuniji – piše u dokumentima Ministarstva finansija.
Navedeno je da Crna Gora u prethodnom periodu nije imala program za suzbijanje neformalne ekonomije. Ipak, usvajani su drugi dokumenti koji su dijelom ili u potpunosti bili usmjereni na borbu protiv neformalne ekonomije.
– Vlada Crne Gore je izazov neformalne ekonomije prepoznala kroz Program ekonomskih reformi Crne Gore za period 2023–2025, koji sadrži reformsku mjeru br. 14: "Jačanje mehanizama za formalizaciju sive ekonomije". Mjera se odnosi na izradu sveobuhvatnog akcionog plana za borbu protiv neformalne ekonomije i uvođenje IRMS sistema u Upravi prihoda i carina. Izazov neformalne ekonomije je bio prepoznat i kroz prethodne godišnje programe ekonomskih reformi i mjere koje su bile u funkciji njenog smanjenja. Pored toga, Vlada je 2017. godine usvojila Akcioni plan za suzbijanje sive ekonomije za 2017. godinu, kojim su bile predviđene tri glavne vrste mjera – preventivne, restriktivne i stimulativne mjere. Akcioni plan je dominantno bio fokusiran na restriktivne mjere, od kojih će nastavak nekih biti obuhvaćen i Programom za period 2024–2026. Ove mjere su podrazumijevale niz kontrolnih aktivnosti nadležnih inspekcijskih organa u eliminisanju/smanjenju sive ekonomije kroz punu primjenu zakonskih propisa. Veliki broj aktivnosti iz Akcionog plana je sproveden, ili je njegovo sprovođenje u toku, dok su neke aktivnosti ostale nerealizovane i potrebno je da budu dio novog programa – piše u dokumentima MF-a, na čijem čelu je Aleksandar Damjanović.
Neformalna ekonomija je, kako su naveli, veoma rasprostranjen fenomen koji karakteriše zemlje sa nedovoljno efikasnim institucijama i nedovoljnim administrativnim kapacitetima, naročito zemlje u razvoju.
– Zemlje sa visokim udjelom neformalne ekonomije u ukupnoj ekonomiji, suočavaju se sa postojanjem nižeg dohotka per kapita, većeg rizika od siromaštva, nižom produktivnošću i investicijama, slabije razvijenim finansijskim sektorom, sektorom obrazovanja i zdravstva i većom rodnom nejednakošću. U periodu 1990–2018. godine, procenat učešća neformalnog autputa u BDP je, prema podacima Svjetske banke, smanjen za osam procentnih poena ili na 31 odsto BDP u zemljama u razvoju, i za tri procentna poena ili na 13 odsto BDP u razvijenim zemljama – piše u dokumentima objavljenim na sajtu MF-a.
