ilustracija / DAN

Pritvorenici u spuškom zatvoru spremni i na štrajk glađu

U Istražnom zatvoru u Spužu postoje ozbiljne tenzije. Ljudi se tretiraju kao stoka. Imali ste samoubistvo, pa pokušaj samoubistva. Toga će biti sve više, upozorio je prije dva dana advokat Miloš Vuksanović, tokom ročišta za kontrolu optužnice protiv 20 osumnjičenih za šverc skoro dvije i po tone kokaina.

"Dan" je juče objavio i potresnu ispovijest Cetinjanke Aleksandre Martinović, koja je zabrinuta za bezbjednost svog brata, koji, prema njenim riječima, iza spuških zidina trpi nasilje i torturu. Iz Uprave za izvršenje krivičnih sankija (UIKS) saopštili su tim povodom da nadležna služba obezbjeđenja UIKS-a preduzima sve potrebne mjere i radnje u cilju zaštite fizičkog i psihičkog integriteta svakog zatvorenika. Činjenica je, a što su nam nedavno i potvrdili iz te ustanove, da su zatvori prebukirani, što vjerovatno dodatno podstiče tenzije, baš kao i dugotrajno držanje u pritvoru okrivljenih, najčešće do isteka trogodišnjeg roka za donošenje prvostepene presude, kada po sili zakona moraju da budu pušteni na slobodu. Dodatno zabrinjava i porast suicida u zatvoru, jer Crna Gora, prema nalazima Savjeta Evrope, ima jednu od najviših stopa samoubistava među zatvorenicima u Evropi.

Prema nezvaničnim, ali pouzdanim saznanjima "Dana", zbog loših uslova u zatvoru i katastrofalnog odnosa i tretmana, pritvorenici pregovaraju o preduzimanju mjera u vidu iskazivanja nekog vida protesta. Ne planiraju dizanje tenzija, već iskazivanje revolta na miran način, a, kako saznajemo, jedna od opcija je i kolektivno stupanje u štrajk glađu.

Cetinjanka Aleksandra Martinović zabrinuta za bezbjednost brata koji izdržava kaznu u Spužu: "Jovan je isprebijan i zatvoren u samicu"

Advokat Vuksanović u izjavi za "Dan" upozorava da "posledice anarhije neće osjetiti samo pritvorenici, već i društvo u cjelini".

– Ročišta koja se odnose na nezakonite dokaze sa zaštićenih komunikacija postaju sve zanimljivija. Očigledna je šah-mat pozicija u kojoj se pravosuđe našlo zbog nesnađenosti sa "skaj" komunikacijama kojima su zatrpane sudnice Višeg suda u Podgorici. Neodlučnost po pitanju zakonitosti, pokušaji da se sudije od dokazanog integriteta privedu k poznaniju neprava, nezakonito sprovođenje nepotpunih sadržaja koji se braniocima dostavljaju sada već selektivno, prave tragikomičnu sliku pravosuđa. Nažalost, posljedice ovakve anarhije neće osjetiti samo obespravljena pritvorena lica, kojima su pravo na život i pravo na slobodu dovedeni na istorijski minimum zbog nespremnosti sudova da izađu nakraj sa brojnim pritiscima, već će se pravna nesigurnost zbog uspostavljanja loših praksi u budućnosti kao bumerang vratiti društvu u cjelini – kazao je Vuksanović.

Advokat Srđan Lješković kaže da su u periodu od 2015. do 2020. u balkanskim zemljama bila u prosjeku 53 samoubistva na 100.000 zatvorenika svake godine, dok je u ostatku Evrope, prema podacima Savjeta Evrope, taj prosjek bio 87.

– Samopovređivanje je češće u zatvorskim sistemima u kojima je stopa zatvorskih kazni niska, odnosno tamo gdje se manje ljudi šalje u zatvor. Oni koji dospiju u zatvor jer ne mogu da dobiju alternativnu kaznu često su osobe sa ozbiljnim psihološkim problemima, ili društveno marginalizovani ljudi, zbog čega su posebno ranjivi. Samoubistva zatvorenika češća su tamo gdje se često određuje preventivni zatvor, a statistika kaže da su u najvećem riziku da se ubiju zatvorenici koji su nedavno uhapšeni ili čekaju suđenje. Iz moje dosadašnje prakse, pritvorena lica su uglavnom imala primjedbe na mogućnost da pristupe dnevnom svjetlu, koje im je bilo veoma ograničeno, da u ćeliji nije bilo valjanog grijanja ni provjetravanja, da su struja i voda povremeno nestajale, da ne dobijaju zatvorsku posteljinu, da se trpezarijski sto nalazi u neposrednoj blizini toaleta koji se koriste u vrijeme objeda... Jednom se jedno lice požalilo na materijalne uslove pritvora i na činjenicu da nije imalo pristup nijednom djelotvornom pravnom lijeku tokom perioda koji je proveo u pritvoru. Jedan se žalio da je bio žrtva zlostavljanja od strane drugih zatvorenika, prije svega zbog svoje homoseksualnosti, neki tvrde da nepušači borave u prostorijama sa zatvorenicima koji su pušači, a najviše se žale zbog pretrpanosti ćelija i loših higijenskih uslova, ali i zbog toga što hrana koju dobijaju nije prilagođena različitim oboljenjima i vjerskim uvjerenjima i slično – rekao je Lješković za "Dan".

Kako je istakao, obaveza zatvorske uprave, odnosno službe obezbjeđenja, nije samo da se uzdrži od bilo kakvog zlostavljanja lica lišenih slobode, već i da spriječe maltretiranje i nasilje među njima.

– Najmanje nasilja među licima lišenim slobode ima u manjim ustanovama, što je i očekivano, imajući u vidu da se u te ustanove na izdržavanje kazne upućuju uglavnom osuđeni za lakša krivična djela i na kraće kazne zatvora. Kada se dešava, nasilje je u ovim ustanovama češće među pritvorenim nego među osuđenim licima. Obezbjeđenje u ovim slučajevima obično blagovremeno izdvaja nasilne osobe, a one osuđenike ili pritvorenike za koje se može pretpostaviti da bi mogli doći u međusobni sukob smještaju u odvojene ćelije – objasnio je Lješković.

Sudovi otežavaju posao zatvorskom obezbjeđenju

Advokat Lješković ističe da zatvorskom obezbjeđenju u održavanju reda nikako ne pomaže inertnost sudova, koji vrlo rijetko vode disciplinske postupke protiv pritvorenih lica, iako ih zatvorske uprave obavještavaju o incidentima koji bi trebalo da budu predmet disciplinskih postupaka.

– Ovakva praksa praktično onemogućava zakonito kažnjavanje nasilja među pritvorenicima i može proizvesti vrlo negativne posledice, odnosno doprinijeti tome da obezbjeđenje uspostavi sopstveni, neformalni sistem kažnjavanja, što onda lako može dovesti do nečovječnog ili ponižavajućeg postupanja. Nadzor sudova nad primjenom mjere pritvora vrlo je slab u nekim ustanovama i trebalo bi uspostaviti bolju komunikaciju između sudova i Uprave za izvršenje krivičnih sankcija. Nasilja među osuđenicima najviše ima u ustanovama gdje veliki broj osuđenika boravi u jednoj prostoriji. Sigurno je da ima i kršenja pravila od strane zaposlenih zatvorskih čuvara u korist pritvorenih lica. Ali, koliko sam ja upoznat, broj takvih slučajeva je mali. Postoji nekoliko slučajeva koji su procesuirani, a neki se završavaju disciplinskom kaznom – kazao je Lješković.