Izložba prati razvojni put mauzoleja, od prvih ideja o gradnji tokom dvadesetih godina XX vijeka, preko pokušaja gradnje oko stogodišnjice Njegoševe smrti, do njegove konačne izgradnje i otvaranja tokom prve polovine sedamdesetih godina prošlog vijeka, obavijestio je Ivan Mijanović, menadžer za programske politike i planiranje NMCG.
Jedna od autora Isidora Kovačević kazala je da se na izložbi mogu vidjeti brojni predmeti koji svjedoče o gotovo poluvjekovnoj težnji da se izgradi ovo zdanje.
- Od umjetničkih radova Pera Počeka - Kapele Njegoševa groba kakvu je sagradio i osvještao Njegoš 1845, preko škrinje u kojoj su prenijeti Njegoševi posmrtni ostaci 1916. godine sa Lovćena u Cetinjski manastir, te nakon toga vraćeni 1925. godine na Lovćen i u njoj ostali do 1974, dugmeta sa njegove odežde u kojoj je sahranjen koje je oštećeno od udara groma i dijela mitre takođe pronađenih prilikom prenosa zemnih ostataka 1916, zatim arhivskih dokumenata o formiranju odbora za podizanje Mauzoleja, maketa umjetnika sa konkursa za izradu Mauzoleja iz 1951. godine, plaketa - spomenica, zlatnog mozaika i zlatnih listića kojim je ukrašen svod Mauzoleja, te planova za njegovu izgradnju koje je uradio Harold Bilinić.
Posebno mjesto zauzimaju originalni odlivci karijatida u gipsu. Upotpunjena video zapisima i brojnim fotografijama postavka predstavlja zaokruženu cjelinu od prve ideje do realizacije - kazala je Kovačević i dodala da je izložba istovremeno i omaž Galeriji Umjetnici Jugoslavije Njegošu koja je otvorena upravo 1974. godine, povodom otvaranja mauzoleja.
Direktor Narodnog muzeja Crne Gore Jakša Ćalasan pozdravio je prisutne, naglasivši da ovo impozantno djelo, rad vajara Ivana Meštrovića, predstavlja jedan od najatraktivnijih i najposjećenijih objekata Narodnog muzeja.
Izložbu je otvorio prof. dr Radomir Jurić, dugogodišnji rukovodilac Arheološkog muzeja u Zadru, koji je govorio o sjećanju na Njegoša u Hrvatskoj, vezanosti Zadra i Lovćena, Njegoševim odnosima sa banom Jelačićem i hrvatskim intelektuacima tog doba i njegovoj podršci Ilirskom pokretu. On je naglasio istraživanja i doprinos dr Jevta Milovića, koji je živio i radio u Zadru, jednog od najboljih poznavalaca života i djela Petra II Petrovića Njegoša. On je posebno istakao istraživanja Stjepana Roce i dr Nika Martinovića. Prema njegovim riječima, najvažnija mjesta za istraživanje Njegoša su državni arhivi u Cetinju i Zadru.
- Samo u Zadru se čuva šest hiljada dokumenata koji se odnose na Njegoša. Takođe, svi projekti koji su rađeni za Mauzolej izrađeni su u Zadru. U Zadru je živio i Njegošev brat od strica Đorđije Petrović Njegoš koji je sahranjen na zadarskom pravoslavnom groblju – istakao je Jurić.
Autori izložbe su Predrag Malbaša, Isidora Kovačević i Filip Kuzman, a može se pogledati do 2. septembra 2024. godine.
