Naš kompozitor Deјan Božović godinu za nama pamtiće po originalnoj muzici koju јe uradio za tri istorijska nijema filma: „Balkanski ratovi“, „Obnova kraljevine“ i „Predaja Skadra“. Bila јe izuzetna čast i zadovoljstvo biti neko kome јe po prvi put u Crnoj Gori povjeren odgovoran zadatak da za tri istorijska dragulja napiše originalnu muziku. Ideju Muzičkog centra i poslovne direktorice Isidore Damjanović јe sa oduševljenjem prihvatio i na tome јoј јe veoma zahvalan. Takođe, godinu za nama će pamtiti i po nagradama za aranžmane i kompozicije koje јe dobio na raznim festivalima kod nas i u regionu. Pamtiće јe i po angažmanu i učešću na nekoliko dokumentarnih filmova u saradnji sa Javnim servisom RTCG.
• Imali smo od nedavno priliku da čujemo premijerno muziku koju ste komponovali za tri filma koja svjedoče o tri prelomna događaja naše istorije. Kako je izgledao proces stvaranja muzike za tako važan dio naše istorije?
– Počastvovan sam odgovornošću koјa mi јe povјerena. Krenuo sam u proces stvaranja muzike kroz različite pristupe filmovima, jer je svaki od njih imao svoju priču koju sam želio da ispričam kroz moju muzičku sliku, da dokumentarnim filmovima dam neki novi život. Važno je istaći da sam imao i potpunu slobodu da filmove tretiram onako kako smatram da je po mom sudu najbolje, a o tome svaki umjetnik mašta. Svakako da odgovornost u odabiru tema i motiva kojima želite da gradite muzičku cjelinu zahtijeva ozbiljnu pripremu i vrlo temeljno razrađenu ideju o tematskom nizu i dinamici kako muzičkoj tako i dramaturškoj. Namjera mi je bila da koristeći arhetipski muzički poriv kroz odabir instrumenata i velikog impresionističkog muzičkog aparata dobijem zvuk koji će sa svojom grandioznošću i emocijom apsolutno odgovarati vremenu u kojem su filmovi nastali. Više desetina puta sam ih odgledao prije nego što sam prvu notu stavio u aranžman.
Pripreme za početak rada su vezane za izučavanje i preslušavanje kompozitora s početka XX vijeka koji su prepoznati kao nosioci početaka stvaranja primijenjene muzike. Razmišljajući o zvuku koji sam želio postići, išao sam tragom kompozitora koji su stvarali u slično vrijeme kada su i ovi naši filmovi nastajali. Pored Kamij Sen Sansa, analizirao sam i Hermana Bergmana kao i Godfrida Huperca jer me je ta vrsta muzičkog aparata najviše zanimala. Iz ovoga se vidi da je u drugim, muzički razvijenijim sredinama od naše, uveliko bio prisutan zvuk velikog simfonijskog orkestra, a često i kombinovanog s mješovitim horom. Zbog toga sam, uz sve posebnosti koje nosi prostor na kome su se ovi događaji desili, odlučio da ujedinim naše muzičko nasljeđe u simbiozi sa najvećim vrijednostima svjetske muzičke kulture i tradicije. Naravno da je i muzika na dvoru kralja Nikola imala posebno mjesto jer je i sam Nikola imao afiniteta prema muzičkom stvaralaštvu. Poznato je da nam okolnosti nisu išle na ruku jer za stvaranje jedne ozbiljne muzičke tradicije moraju postojati i adekvatni preduslovi, koje mi tada nijesmo mogli obezbijediti. Ipak, za vrijeme njegove vladavine osnovano je prvo pjevačko društvo, hor, orkestar, vojna muzika. Takođe, pojavljuju se i prvi crnogorski kompozitori. Veliki doprinios dao je i Djevojački institut koji je za cilj imao unapređenje horskog pjevanja, muzičke teorije i drugog. Kralj Nikola je inicirao osnivanje Prve crnogorske vojne muzike na Cetinju 1871. godine. Prvi crnogorski kompozitori počinju stvarati djela nadahnuti našim muzičkim nasljeđem. To je, zaista, značajan period u razvoju i unapređenju crnogorske muzičke kulture.
• Sa kojim mislima i osjećanjima ste ušli u projekat?
– Razna osjećanja su se prožimala za vrijeme stvaranja muzike, od osjećaja ponosa i uzvišenosti do onih ispunjenih tugom i žalom za svim strahotama, nesrećama i patnjama koje su se dešavale na našem prostoru ostavljajući neizbrisive tragove, i čije posljedice u nekoj mjeri i danas živimo. Stalna intencija mi je bila da doprinesem i skrenem pažnju na takve detalje kako bih probudio svijest kod publike o uzaludnosti koje jedna takva stihija povlači za sobom. Kada ste toliko vremena povezani sa ovom tematikom, vi već počinjete da gledajući sva ta lica, razmišljate kao neko ko te ljude poznaje i razumije njihove životne sudbine. Taj osjećaj bola i suza na dječjim licima hraneći se korom drveta dok traže svoju šansu da prežive, svakako će mi ostati urezan duboko u srcu.
• Koliko rad na takvim projektima iziskuje posebnu pripremu i odgovornost u odnosu na stvaranje muzike za predstave, igrane filmove?
– Primarna uloga muzike u filmu, bilo igranom ili dokumentarnom, jeste da bude funkcionalna, zato što je film kao umjetničko djelo rezultat kolektivnog umjetničkog i zanatskog rada na njihovom harmoničnom usklađivanju. Kod filmske muzike se prvenstveno cijeni njena estetska vrijednost. Svakako da je stvaralački pristup i za muziku za pozorište na nekoj sličnoj razini. Organizovanje zvuka u igranom filmu bi zato trebalo da predstavi potpunu sinergiju efekata, muzike i dijaloga uz vizuelnu komponentu, odnosno narativ. Muzika na filmu treba da bude neprimjetna i neupadljiva za običnog gledaoca, treba da djeluje kao sastavni dio slike.“Zvuk i muzika dopunjuju sliku tako da je njihovo prisustvo neprimjetno, ali je odsustvo upadljivo“, rekao je Varteks Baronijan. Kada je nijemi film u pitanju, značajna razlika je u tome što kod nijemog filma ne postoji zvuk, dijalog, kao ni protagonisti koji svojom glumom podražavaju neke događaje, situacije iz života ili slično. Kompozitor u nijemom filmu ima veoma kompleksnu i zahtjevnu ulogu jer od njegove percepcije i kreacije uveliko zavisi i konačni utisak koji gledalac nosi sa sobom.
• Sa kojim planovima ulazite u 2023. godinu. Šta Vas čeka na polju muzike i komponovanja?
– Moji planovi su svake godine slični, a odnose se samo na jedno, da što više stvaram. Želja mi je da takvih prilika i u 2023. bude dovoljno. Postoje razne ideje za projekte, mogućnosti i prilike za koje se nadam da će makar neke od njih postati realnost. Svjestan sam u kakvom vremenu živimo, ali takođe svjestan da i u ovim vremenima umjetnik nalazi i crpi inspiraciju koja mu postaje dodatna snaga i osnova da na svom putu istrajava bez obzira na okolnosti.
