Forenzički centar Crne Gore, kao ključna institucija za obezbjeđivanje dokaza u krivičnim postupcima, tokom proteklih godina se suočavao sa izazovima u vezi sa ispitivanjem eksplozivnih materija. U svijetlu ovih izazova, Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori je tokom protekle dvije godine zajedno sa Forenzičkim centrom radio na unapređenju njihovih kapaciteta i sprovođenja međunarodnih standarda.

Procjena Vladinog Biroa za operativnu koordinaciju da u Crnoj Gori i ostalim zemljama Zapadnog Balkana i dalje postoje značajne količine vatrenog oružja preostalog iz ratnih sukoba na prostoru bivše Jugoslavije podstakla je UNDP u Crnoj Gori i Forenzički centar da sprovedu projekat „Unapređenje kapaciteta Uprave policije u oblasti lanca odgovornosti, uviđaja i forenzičkih laboratorija, na operativnom i istražnom polju, na otkrivanju i procesuiranju ilegalne trgovine eksplozivima“.

Projekat je, prema ocjeni zaposlenih u Forenzičkom centru, bio od izuzetnog značaja za podizanje nivoa rada Forenzičkog centra. Pored doprinosa izgradnji kapaciteta Forenzičkog centra, projekat je uticao i na raznovrsnost uviđajnih i laboratorijskih metoda, efikasnost i brzinu sprovođenja uviđaja, pouzdanost analize prikupljenih dokaza na terenu, ali i bezbjednost zaposlenih.

Sproveden je uz finansijski doprinos Njemačke, Holandije, Švedske, Francuske, Ujedinjenog Kraljevstva i Norveške, kao i uz podršku Evropske unije (EU), putem Multi-partnerskog povjerilačkog fonda za podršku sprovođenja Mape puta za kontrolu malog i lakog naoružanja na Zapadnom Balkanu.

Bezbjednost na prvom mjestu

Laboratorije za ispitivanje eksploziva su prije početka projekta bile smještene u Forenzičkom centru, što je posebno rizično s obzirom na opasnost koju eksplozivne materije predstavljaju. Međutim, oprema nabavljena kroz ovaj projekat, poput specijalizovanih kontejnera za laboratoriju i skladištenje eksploziva, detonacione komore, omogućila je Forenzičkom centru da izmjesti analize eksplozivnih materija iz njihovih prostorija na odgovarajuću namjensku lokaciju. Ovo je rad zaposlenih u Forenzičkom centru učinilo znatno bezbjednijim i usklađenim sa najvišim standardima za analizu i čuvanje eksplozivnih materija i sredstava.

- Ovakve analize su se i ranije radile kvalitetno, ali ne i bezbjedno. Sada konačno možemo da kažemo da se ove vrste analiza u Crnoj Gori, uz pomoć donirane opreme, rade na siguran i tehnološki napredan način. Ostvareni su uspjesi u podizanju limita detekcije, osjetljivosti, određivanje detonacione brzine i ispravnosti električnih detonatora, što direktno utiče na kvalitet vještačenja, a samim tim i na kvalitet izrečene presude - rekla je načelnica Forenzičkog centra, Sandra Kovačević.

Modernizacija Forenzičkog centra

Osim povećanja bezbjednosti, suština projekta je bila i modernizacija rada Forenzičkog centra, što se odnosi na svaki aspekt rada, uključujući prijem, analizu, tumačenje i izradu vještačenja. Uticaj projekta ogleda se u pravilnom obezbjeđivanju i skladištenju dokaznog materijala i obradi uz pomoć najmodernije instrumentalne opreme, čime se može adekvatno odgovoriti na zahtjeve pravosudnih organa.

Upotrebom 3D skenera i drona obrada mjesta izvršenja krivičnog djela dobila je novu dimenziju. Kovačević objašnjava da je digitalizacija dokumentovanja mjesta izvršenja krivičnog djela pokrenuta upotrebom 3D skenera koji je, uz specijalističku obuku, obezbijeđen kroz projekat, što je pionirski korak u Crnoj Gori.

- Rezultati primjene 3D skenera na uviđajima su odlični, i upravo zbog njegove široke primjene ćemo predložiti uključivanje ovog uređaja u rad cjelokupnog sistema policije - pojašnjava Kovačević.

Kaže da upotreba 3D skenera može biti značajna i u sudskim postupcma kada je potrebno izvršiti rekonstrukciju događaja, a ovaj tehnološki napredak povećava preciznost i efikasnost forenzičkog rada i ima inovativnu dimenziju.

- Kada 3D skenerom snimite uviđaj, kroz softversko modeliranje možete u bilo kojoj fazi da se vratite na mjesto izvršenja krivičnog djela i vidite da li je, na osnovu izjava svjedoka, novih okolnosti i dokaza, nešto moguće ili ne - navela je Kovačević.

Forenzičkom centru je, osim 3D skenera, kroz projekat obezbijeđen i dron, koji se takođe koristi u vršenju uviđaja i teških krivičnih djela, kao i odgovarajuća specijalistička obuka. Kovačević kaže da se u njegovu korist i sama uvjerila na terenu.

- Crna Gora je planinsko područje i imali smo situacije u kojima postoji mogućnost da je dokaz odbačen niz neku padinu ili nepristupačan teren. Prije nego što odlučimo da li ekipu slati na tako nepristupačan teren, upotrebom drona možemo prvo pregledati teren. Tu su, na primjer, i situacije sa plantažama droga, gdje se radi o hektarima, a dron nam omogućava pregled područja - poručuju iz Forenzičkog centra.

Sama oprema, međutim, nije dovoljna za podizanje kvaliteta u bilo kojoj laboratoriji, ističe Kovačević. Zbog toga je sproveden čitav set obuka na polju kriminalističko-tehničke obrade lica mjesta, odnosno obuka za analizu i karakterisanje eksploziva kao dokaznog materijala.

Pouzdanost dokaza i akreditacija laboratorija

Uz unapređenje bezbjednosti i modernizaciju, projekat je omogućio veću pouzdanost dokaza. Pored opreme i sticanja novih znanja za zaposlene, Forenzički centar je kroz projekat dobio međunarodnu potvrdu novih metoda u pogledu primjene međunarodnog standarda ISO/IEC 17025 i proširio obim akreditacije u svojim laboratorijama.

To, konkretno, znači da je jedan od rezultata projekta akreditacija metoda za fizička i hemijska ispitivanja eksploziva i eksplozivnih naprava, čime je kredibilitet forenzičkih dokaza dobijenih na ovaj način nesporan – i u nacionalnim sudskim postupcima i kad je u pitanju prekogranična razmjena. To je od vitalnog značaja, imajući u vidu da je rad Forenzičkog centra ključan kako bi sud dobio valjane dokaze na kojima se temelji presuda.

Akreditacija laboratorija po međunarodnim standardima znači da su dobijeni rezultati pouzdani i prihvatljivi na međunarodnom nivou. Osim toga, to znači da se svaki korak u radu Forenzičkog centra dokumentuje i prati, što sami proces rada čini transparentnim i vjerodostojnim. Ova akreditacija je I dokaz posvećenosti održavanju najviših standarda kvaliteta i integriteta u ostvarivanju pravde.

- Kada zemlje EU razmjenjuju podatke sa drugim državama, vjeruju samo rezultatima dobijenim u akreditovanim laboratorijama i uvijek će pitati da li je rezultat koji želimo da razmijenimo iz akreditovane laboratorije. Ovo je naročito važno kad su u pitanju DNK ili otisci prstiju koji se stalno razmjenjuju kroz baze. To je povjerenje u kvalitet rada. Iako nije zakonski definisano, činjenica da smo akreditovana laboratorija na suđenjima stvara povjerenje u rezultate - zaključuje Kovačević.

Takođe, realizacijom naprednog treninga za forenzičku obradu mjesta izvršenja krivičnih djela rodno zasnovanog nasilja za 18 polaznika iz cijele Crne Gore, projekat je dao podsticaj kvalitetnijem vršenju uviđaja u ovoj oblasti i otvorio je široku oblast unapređenja forenzičkog odgovora na ovu vrstu krivičnih djela.

Stoga, saradnja UNDP-a, Forenzičkog centra i Ministarstva unutrašnjih poslova biće u narednom periodu nastavljena kroz novu fazu projekta u okviru Multi-partnerskog povjerilačkog fonda za podršku sprovođenju Mape puta za kontrolu malokalibarskog i lakog naoružanja na Zapadnom Balkanu do 2024. godine.

Pružajući koordiniranu i kontinuiranu podršku jurisdikcijama na Zapadnom Balkanu u sprovođenju Mape puta i uz angažman UNDP-a, Kancelarije UN za borbu protiv droge i kriminala, donatora i partnera, Fond pospješuje uzajamnu saradnju nadležnih organa u regionu u ostvarivanju ciljeva Mape puta.

Doprinos ciljevima Mape puta

Smanjenje rizika od nekontrolisane proliferacije na lokalnom i regionalnom nivou, kao i rizika od nedozvoljenog posjedovanja, zloupotrebe i trgovine vatrenim oružjem, municijom i eksplozivima u fokusu je Mape puta za kontrolu malokalibarskog i lakog naoružanja na Zapadnom Balkanu do 2024, koju su zajednički razvile vlade regiona uz podršku UNDP SEESAC. Brojnim aktivnostima sprovedenim uz podršku UNDP-a, među kojima je i smanjenje broja komada oružja uništavanjem, Crna Gora je već doprinijela ispunjavanju ciljeva Mape puta.

Sada je, standardizacijom forenzičkih radnih procesa, napravljen dodatan napredak, naročito prema ispunjavanju cilja koji se odnosi na obezbjeđenje standardizacije procedura i praksi u oblasti kontrole naoružanja i istrage vatrenog oružja, municije i eksploziva.

Takođe, povećanje raznovrsnosti i kvaliteta forenzičkih dokaza i obavještajnih podataka doprinijeće još jednom značajnom cilju Mape puta, a to je da krivične istrage u vezi s eksplozivima budu utemeljene na činjenicama i kriminalističko-obavještajnim podacima.

Konačno, pružanje raznovrsnijih i pouzdanijih forenzičkih dokaza i obavještajnih podataka povećaće efektivnost krivičnih postupaka povezanih s vatrenim oružjem, municijom i eksplozivima, i u Crnoj Gori i na međunarodnom nivou, doprinoseći na taj način smanjenju nedozvoljenih tokova vatrenog oružja, municije i eksploziva i van granica Zapadnog Balkana.