Narodna skupština Srbije je 1. septembra 1945. godine donijela Zakon o administrativnoj podjeli Srbije, u kojem je navedeno da se Srbija sastoji iz šesnaest okruga, Grada Beograda, Autonomne pokrajine Vojvodine i Autonomne kosovsko-metohijske oblasti. Bio je to prvi dokument u kojem je spomenuta "Autonomna kosovsko-metohijska oblast".

Dva dana kasnije, 3. septembra 1945. godine, Narodna skupština Srbije donijela je Zakon o ustanovljenju i ustrojstvu Autonomne kosovsko-metohijske oblasti, koji je stupio na snagu objavljivanjem u Službenom glasniku Srbije 9. septembra 1945. godine. Ovaj zakon predstavlja prvi pravni izraz postojanja Autonomne kosovsko-metohijske oblasti i njime je ona zvanično uspostavljena. Geneza kosovskometohijske autonomije nastavljena je donošenjem Ustava Federativne Narodne Republike Jugoslavije 1946. godine i Ustava Narodne Republike Srbije 1947. godine, a završena je tek u oktobru 1948. godine, kada je Narodna skupština Srbije potvrdila prvi Statut Autonomne kosovsko-metohijske oblasti.

Prije iznošenja na glasanje u Skupštinu, predlog zakona o ustanovljenju AKMO dostavljen je na provjeru Josipu Brozu. Za razliku od predloga zakona o ustanovljenju Autonomne pokrajine Vojvodine, Broz je bio zadovoljan predlogom zakona o ustanovljenju AKMO. Dok je u slučaju Vojvodine izbrisao kompletan član o teritorijalnom opsegu pokrajine, insistirajući da se Vukovarski srez i dijelovi Šidskog i Iločkog sreza izbace iz njenog sastava i pripoje Hrvatskoj, na predloženi teritorijalni opseg Kosova i Metohije Broz nije imao primjedbi.

U prvom članu zakona navedeno je da se Autonomna kosovsko-metohijska oblast sastoji iz petnaest srezova i da je sjedište oblasti privremeno u Prizrenu. U članu 2 navedeno je da AKMO čini sastavni dio Srbije, u čiju Narodnu skupštinu bira srazmjeran broj poslanika. Narodne vlasti u Autonomnoj kosovsko-metohijskoj oblasti su, prema članu 3, bile obavezne da rade na osnovu zakona Srbije, DFJ, kao i na osnovu odluka Narodne skupštine AKMO. U članu 4 je navedeno da na teritoriji Autonomne kosovsko-metohijske oblasti sve narodnosti i svi građani, bez razlike narodnosti, rase, vjeroispovesti i pola, uživaju jednaka prava i imaju jednake dužnosti, dok je u članu 5 istaknuta ravnopravnost "jezika svih narodnosti".

Oblasna narodna skupština, kao najviša vlast u Oblasti, prema zakonu je imala pravo da donosi odluke, kojima su sprovođeni zakoni Srbije i Jugoslavije na tlu Kosova i Metohije. Pored toga, imala je pravo da rukovodi ekonomskim i kulturnim životom Oblasti i utvrđuje oblasni budžet. Prema članu 7, Izvršni odbor Oblasne narodne skupštine, kao njen izvršni i naredbodavni organ, sprovodio je odluke Skupštine, ali i rješenja i naredbe Vlade Srbije, njenih ministarstava, kao i Savezne vlade DFJ i saveznih ministara. Na taj način, Izvršni odbor AKMO i njegova povjereništva bili su potčinjeni ministarstvima Vlade Srbije i Vlade Jugoslavije. Ova zakonska odredba u praksi je kršena od samog početka, pošto je Izvršni odbor AKMO odbijao da sprovodi savezne zakone i naredbe ministra za kolonizaciju u Vladi DFJ Sretena Vukosavljevića u vezi sa statusom srpskih naseljenika.

Zakon o ustanovljenju AKMO i Zakon o ustanovljenju AP Vojvodine bili su identični po strukturi i sadržini, a jedina razlika odnosila se na član 4, koji je garantovao jednakost i ravnopravnost svih naroda i svih građana. U zakonu o ustanovljenju Vojvodine navedeno je da ravnopravnost i jednakost ne važe za pripadnike njemačke nacionalnosti, kojima su, na osnovu odluke AVNOJ-a od 21. novembra, oduzeta državljanska prava.

Naziv "Autonomna kosovsko-metohijska oblast", kao i činjenica da je zakon o ustanovljenju AKMO praktično prepisani tekst Zakona o ustanovljenju AP Vojvodine, idu u prilog tome da je odluka o formiranju autonomije na Kosovu i Metohiji donijeta tek u avgustu 1945. godine i da su vlasti Srbije u kratkom vremenskom roku nastojale da nađu rešenja za naziv autonomije i njen ustavnopravni položaj.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)