Sukobi tokom Prvog balkanskog rata, povlačenja srpske vojske preko Kosova u Prvom svjetskom ratu i prilikom ponovnog zauzimanja državne teritorije i reuspostavljanja srpske vlasti 1918. godine i tokom nekoliko prvih poslijeratnih godina, doveli su do bjekstva i iseljavanja dijela muslimanskog (albanskog, turskog i slovenskog) stanovništva sa Kosova i Metohije, iz Sandžaka i Makedonije. Politička pristrasnost podstaknuta raznolikim interesima velikih sila, lokalnih aktera i drugih činilaca preuveličala je do nevjerovatnih razmjera kako broj žrtava, tako i izbjeglih Muslimana, a albanska propaganda već skoro sto godina pokušava da višestruko uveća te brojeve, često izjednačavajući pojmove Musliman i Albanac. S druge strane, miroljubive pacifikacione mjere srpskih, a potom i jugoslovenskih vlasti, kojima je u interesu bilo smirivanje situacije, uz što manju upotrebu ratovima već iscrpljenih trupa, često se zanemaruju.
Ako se za južne, a djelimično i centralne krajeve može reći da se tu na srednjevjekovnu srpsku državnu i etničku teritoriju tokom osmanske vlasti postepeno infiltriralo inorodno stanovništvo, koje je dijelom potisnulo srpske starosjedioce, sjeverno od Save i Dunava situacija nije bila tako jednostavna. Relativno gusto naseljeni južni Sloveni dočekali su naseljavanje Mađara u 10. vijeku, izvršivši snažan uticaj kao prenosioci hrišćanske zemljoradničke civilizacije konjaničkim varvarima sa istoka. Došljaci su, međutim, zbog svoje čvrste vojne organizacije i blagovremenog prihvatanja hrišćanstva, uspjeli da stvore jaku državu, koja će vjekovima biti regionalna sila. U njenim okvirima veliki dio južnih Slovena se stopio sa pridošlicama. Sa učvršćivanjem katoličanstva, pravoslavni Srbi su se našli u položaju progonjene manjine, što je bila situacija koja se ponavljala i kasnije tokom istorije, uslovivši međunacionalne napetosti između Srba i Mađara. Poslije Kosovske bitke i početka migracija srpskog stanovništva i plemstva preko Save i Dunava, srpski uticaj u Ugarskoj je ojačao. Nakon pada središnjeg dijela Ugarske pod osmansku vlast, dolazi do povlačenja mađarskog stanovništva na čije mjesto osmanske vlasti dovode pokretne Srbe i slavizirane Vlahe. Tako Srbi uz pridošle i preobraćene domaće Muslimane predstavljaju glavno stanovništvo centralne Ugarske pred njeno oslobođenje krajem 17. vijeka. Velika seoba Srba u sklopu Velikog bečkog rata koji je 1683–1699. doveo do oslobođenja najvećeg dijela Ugarske od osmanske vlasti, povećala je i broj Srba na njenom tlu. Iako se dio izbjeglica uskoro vratio na jug, velika seoba je ne samo ojačala srpsko stanovništvo u Ugarskoj, nego je kasnije omogućila nastanak srpskog građanstva, koje je vremenom zamijenilo sveštenstvo na čelu Srba u Habzburškoj monarhiji. Ono je tokom 19. vijeka pružilo neprocjenjivu pomoć Srbima iz Srbije kada su poslije sticanja autonomije počeli da izgrađuju modernu srpsku državu.
Međutim, iako su poslije povlačenja Muslimana Srbi predstavljali većinsko stanovništvo u velikom dijelu oslobođene Ugarske, nije ih bilo dovoljno, niti su kao polunomadski stočari bili ekonomski dovoljno produktivni za nove vlasti, koje su novostečene teritorije htjele da finansijski bolje iskoriste. Zbog toga su bečki dvor i ugarsko plemstvo različitih nacionalnosti kome su podijeljeni veliki djelovi oslobođene teritorije počeli da dovode koloniste, koji su takođe bili različitih narodnosti. Uskoro je teritorija naseljena Srbima prošarana njemačkim, slovačkim, mađarskim i rusinskim doseljenicima. Kolonisti su dobijali povlastice koje Srbi nijesu imali, ili su ih dobijali u smanjenom obimu. Često su Srbi morali da se sele da bi napravili mjesta za vlastodršcima produktivnije Njemce. Srpski stočari su gubili pašnjake u korist njemačkih i drugih ratara. Socijalni sukob je poprimao nacionalne crte, utoliko prije što su i činovnici koji su organizovali naseljavanje najčešće govorili njemački. Uz to je išao i sukob sa mađarskim plemstvom, koje je težilo da ukmeti slobodne Srbe, kao i sa Rimokatoličkom crkvom, koja je, oslonjena na državnu vlast, pokušavala da pokatoliči pravoslavno stanovništvo. I ovaj sukob je kasnije tumačen kao nacionalni, iako, u suštini to nije bio.
Vremenom su se i Srbi uklopili u društveni i ekonomski razvoj koji su diktirale habzburške vlasti. Ipak, u obradi zemlje i štednji, Srbi su zaostajali za Njemcima i Slovacima. Dok su ovi bili zainteresovani prevashodno za materijalni napredak, nacionalno svјesniji Srbi su priјe svega brinuli za nacionalna prava. Do sukoba je došlo tokom revolucije 1848. godine, kada se većina nesrpskih narodnosti stavila na stranu liberalne, ali nacionalističke ugarske vlade.
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
