Zbog više ili manje povlašćenog položaja u nekadašnjim carstvima, dio manjina je ekonomski (a nekad i kulturno) bio nadmoćan nad lokalnim južnoslovenskim stanovništvom, čineći nesigurnom situaciju lokalnog "većinskog stanovništva" i njegove države. To je uz istorijski animozitet i pobjednički nacionalizam bio razlog zašto su vlasti željele da drže manjine pod kontrolom, da ih potisnu iz privrednog i društvenog života, udalje od učestvovanja u donošenju političkih odluka i da ih, ako je moguće, podstaknu da se isele u svoje matične države. Djelimičnu prepreku takvim težnjama predstavljala je Konvencija o zaštiti manjina koja je Jugoslaviji nametnuta na Pariskoj mirovnoj konferenciji. Jugoslovenska delegacija ju je potpisala tek poslije opiranja i preko volje 5. decembra 1919. godine. Konvencija, koja je nametnuta svim novim i uvećanim državama istočne i jugoistočne Evrope, u manjinskom pitanju je djelimično ograničavala njihov suverenitet i omogućavala miješanje Društva naroda koje je bilo garant njenog sprovođenja. Zbog toga, jer je i stranim silama omogućavala uplitanje, sve države potpisnice su je nerado primjenjivale. Ona јe pritom manjinama garantovala samo minimalna nacionalna prava – u skladu sa tadašnjim standardima. U stvari, njen glavni cilj je bilo očuvanje stabilnosti nacionalnih država i međunarodnog mira, a ne očuvanje nacionalnih manjina kao takvih. Jugoslovenske vlade su inače odbijale da preuzimaju posebne obaveze prema manjinama – izuzev u nekoliko slučajeva kada su manjinska prava zagarantovana bilateralnim ugovorima sa drugim državama. Vlasti su više voljele da položaj manjina uređuju uredbama koje su se mogle lako mijenjati, nego zakonima. Od zakona koji su se ticali nacionalnih manjina postojalo je samo nekoliko koji su regulisali položaj vjerskih zajednica.
Budući da su brojčano najveće nacionalne manjine pripadale privilegovanim nacijama do kraja Prvog balkanskog i Prvog svjetskog rata (Mađari, Njemci, Albanci, Turci), njihovi pripadnici su često (ali ne uvijek) imali viši životni standard i veću ekonomsku moć nego južni Sloveni. Tako su većinu veleposjednika u Vojvodini činili Mađari, Njemci i Jevreji, mada je postojao i veliki broj njemačkih, a posebno mađarskih bezemljaša; u toj pokrajini pripadnici manjina su kontrolisali i veliki dio industrije i neke zanate. U južnim, nekada osmanskim krajevima, veliki zemljoposjednici su bili gotovo isključivo Albanci i Turci. Pored toga, bilo je i mnogo siromašnih albanskih seljaka. Vlasti mlade države, ili tačnije njeni političari, trudili su se da oslabe dominantan položaj viših manjinskih slojeva mjerama kao što su "nacionalizacija" banaka i agrarna reforma, ali su propustile da za sebe pridobiju siromašne dajući im dio prisvojenog bogatstva. "Nacionalizacija" banaka i preduzeća je u praksi obično značila kooptiranje nekog lokalnog političara ili visokog činovnika u upravni ili nadzorni odbor, uz odgovarajuću materijalnu naknadu, dok je firma ostajala u rukama starih vlasnika. Kolonizacija slovenskih patriota i dobrovoljaca iz Prvog svjetskog rata u Vojvodinu, Slavoniju, Makedoniju i na Kosovo nedvosmisleno je bila uperena protiv manjina, budući da su one u najvećem broju slučajeva bile isključene iz podjele zemlje oduzete od manjinskih, ali i južnoslovenskih veleposjednika, banaka, vjerskih zajednica i opština (od kojih takođe nijesu sve bile manjinske), ali i dijela običnih seljaka, posebno uz granicu sa Albanijom. Cilj takve agrarne politike bio je da se smiri socijalno nezadovoljstvo i istovremeno pojača slovenski element na račun "nepouzdanih" manjina, kako brojčano, tako i ekonomski. Zbog nedovoljne pomoći države, davanja neraskrčene ili bezvodne zemlje, korupcije, otpora manjinskog stanovništva, nekad i nezadovoljavajućih osobina samih naseljenika, uspjesi koji su postignuti sa stanovišta vlasti bili su samo djelimični, dok je, s druge strane, jako pojačano nezadovoljstvo manjinskog stanovništva kome je na najbolniji način stavljeno do znanja da ga smatraju za građane drugog, ako ne i trećeg reda. Vlasti su propustile da za sebe pridobiju siromašnije slojeve manjinskog življa, što će se osvetiti u Drugom svjetskom ratu – kako državi, tako u još većoj mjeri samim kolonistima.
Kraljevina SHS/Jugoslavija je osnovana kao plod evropskog liberalizma 19. vijeka. On nije podrazumijevao samo nacionalizam, već i formalnu jednakost i pravo na političku participaciju građana. Zbog toga nova država nije mogla da uskrati politička prava pripadnicima manjina.
Priredio:
MILADIN VELjKOVIĆ
(Nastaviće se)
