Ako smo planirali da uđemo u Evropsku uniju 2028. godine, a izbore imamo 2027, može biti čista politička lutrija kakva Vlade će imati priliku da nas uvede u EU, pa je zato logično postaviti pitanje da li bolje održati vanredne izbore naredne godine, ili najkasnije početkom 2026.
Rezultati lokalnih izbora u Podgorici i Budvi, i uskoro u Beranama, svojevrstan su barometer koji, u tome se slaže većina analitičara, sugeriše nezadovoljstvo birača koje se može prenijeti na državni nivo, a što bi se posebno odrazilo na stabilnost Vlade.
Očigledno je da su lokalni izbori Ahilova peta Pokreta Evropa sad, a samim tim i državne vlasti. Sada su sve oči uprte u Berane, gdje se izbori održavaju 8. decembra. Tamo je došlo do veoma interesantne prekompozicije političke scene. Pokret Evropa sad će na izborima nastupiti u koaliciji sa Socijalističkom narodnom partijom, pa je čak i nosilac liste iz PES-a, iako je ta partija u proteklom periodu bila protivnik SNP-a. Taj politički brak, koliko god se smatra da je to dobar potez, predstavlja ozbiljno iskušenje prije svega za PES. U dosadašnjem odborničkom sazivu pod pokroviteljstvom PES-a bio je Građanski pokret "Berane sad", koji je imao četiri odbornika. SNP je imao sedam predstavnika građana u lokalnom parlamentu, pa očekivani rezultat ove koalicije na naredni izborima mora biti 11 i više odbornika. Sve ispod toga bi predstavljalo neuspjeh SNP-a, a naročito PES-a, jer je to ipak partija čiji je lider crnogorski premijer Milojko Spajić. Ako bi se rezultati parlamentarnih izbora 2023. prenijeli u nedjelju 8. decembra, onda bi PES i SNP imali fantastičan rezultat u Beranama: PES je tada osvojio najviše glasova – 3.729, a SNP 2.057.
Vanredni lokalni izbori, a naročito njihovo ponavljanje, neminovno dovode do podjela u do tada vladajućim partijama i koalicijama i jačanja opozicije, koja je u protekle četiri godine, umjesto da bude razbijena, kako su mnogi očekivali, konsolidovala redove.
Sve ove činjenice, uz očiglednu eroziju podrške birača vladajućim partijama, mogu ukazivati na potrebu za promjenom politike i na državnom nivou. To može izazvati problem i na evropskom putu Crne Gore, jer ako Vlada izgubi većinsku podršku, ili se nastavi trend pad povjerenja, politička nestabilnost može ozbiljno usporiti reformske procese, uključujući i one potrebne za ulazak u EU.
Ova teorija je sasvim moguća, jer se sve češće govori i o reformskom zamoru, jer Vlada koja se bori sa unutrašnjim problemima možda neće moći da efikasno sprovodi ključne reforme. Ako želimo da uđemo u EU do 2028, ključne reforme moraju biti završene do 2026–2027, jer proces ratifikacije u zemljama članicama traje najmanje godinu dana.
Stabilna vlada s jasnim mandatom ima veće šanse da uspješno implementira zahtjeve EU, a u suprotnom međunarodna percepcija može biti promijenjena i EU bi lako mogla postati skeptična prema politički nestabilnoj vladi i njenoj sposobnosti da ispuni zahtjeve za članstvo.
Podrška Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Država Vladi Crne Gore do sada je bila snažna i dosledna, prvenstveno zbog njenog proklamovanog spoljnopolitičkog cilja. Međutim, postoje faktori koji mogu uticati na eventualnu promjenu u stavu tih međunarodnih aktera, u zavisnosti od razvoja političke situacije u Crnoj Gori.
Glavni faktori koji održavaju međunarodnu podršku Vladi su evropski integracioni proces, geopolitički interesi i jaka – i do sada prilično jedinstvena – politička volja, odnosno posvećenost reformama i evropskom putu, što je za međunarodne aktere od suštinskog značaja.
EU želi stabilnog i pouzdanog partnera u regionu zapadnog Balkana, a Crna Gora, kao lider u procesu pristupanja EU, ima strateški značaj. Politička stabilnost je ključna za nastavak reformi u oblastima pravosuđa, borbe protiv korupcije i slobode medija.
Uz to, SAD i EU smatraju Crnu Goru ključnim faktorom stabilnosti u regionu, posebno u kontekstu suzbijanja ruskog i kineskog uticaja. Članstvo Crne Gore u NATO-u dodatno naglašava njenu važnost za regionalnu i transatlantsku bezbednost.
I sve to je bilo aktuelno u Crnoj Gori. Ali predstoje nova iskušenja, kao što su naredni lokalni izbori u Beranama, koji mogu značajno doprinijeti povećanju razloga za promjenu međunarodnog stave o crnogorskoj vladi, a tu se prije svega misli na političku nestabilnost.
Ako trenutna vlada pokaže nesposobnost da održi političku stabilnost i implementira ključne reforme, podrška bi mogla oslabiti. EU i SAD su pragmatične – ne podržavaju pojedinačne političke aktere, već rezultate koji vode ka demokratskom i proevropskom razvoju.
Dugotrajna unutrašnja kriza ili stalne promene u Vladi mogu stvoriti utisak političkog vakuuma.
Čak i neki članovi Vlade, kao što je potpredsjednik Nik Đeljošaj, tvrde da u izvršnoj vlasti imamo uspon nacionalizma i retrogradnih politika.
Ako bi Vlada odstupila od proevropskih principa, ili se priklonila akterima koji zastupaju antizapadne stavove, međunarodna podrška bi mogla brzo splasnuti, a ovakav zaokret bio bi ozbiljan problem za EU i SAD, koji su uložili značajne političke i finansijske resurse u reforme.
Sve to bi proizvelo da teško ili nikako ne ispunjavamo reformske ciljeve, a već je poznato da ako Vlada do 2025. ne ostvari opipljiv napredak u oblastima koje su ključne za otvaranje poslednjih poglavlja u procesu pristupanja EU (poglavlja 23 i 24), podrška EU bi mogla postati uslovna ili ograničena. SAD i EU očekuju konkretne rezultate, a ne samo deklarativnu privrženost ciljevima.
Iz svega ovoga proizišao bi još jači pritisak opozicije i građanskog društva, tako da rast podrške opoziciji i nezadovoljstvo građana može stvoriti dilemu za međunarodne aktere. Ako procijene da Vlada više ne reflektuje volju većine građana, mogli bi se distancirati od nje kako bi očuvali legitimitet svog angažmana u zemlji.
