1. MILIJARDA EURA
Do kraja ove godine u okviru Programa ekonomskog državljanstva koji se u Crnoj Gori realizuje od 2019. godine biće predato 1000 aplikacija. Za crnogorski Program apliciraju porodice iz čitavog svijeta koje su prepoznale Crnu Goru zbog naših prirodnih ljepota, gostoljubivosti, bezbjednosti, poslovnih prilika, zdravog koncepta života, očekivanog skorog ulaska u EU. Očekivani finansijski efekti, kada sve aplikacije budu isprocesuirane od nadležnih organa, iznose 445 miliona eura, od čega 200 miliona eura pripada državi kroz obaveznu uplatu administrativnih taksi (35 miliona eura), uplatu donacija (115 miliona eura) i uplaćeni PDV (50 miliona eura). Graditeljima hotela koji učestvuju u programu, a u koje aplikanti koji prođu rigorozne kontrole investiraju, biće realizovano 245 miliona eura, sredstva koja su oni obavezni iskoristiti, kao dio njihove kompletne investicije, u izgradnju novih hotela. Za to su državi garantovali odgovarajućim bankarskim garancijama, a dinamiku izgradnje objekata prate revizori. Ukoliko se Program nastavi do predviđenih 2000 uspješnih aplikacija (određeni procenat se odbija u procesu), to će značiti da će se kroz Program ekonomskog državljanstva generisati 1,055 milijardi eura. Od toga će državi i opštinama biti uplaćeno 520 miliona eura, a graditeljima, koji su kandidovali projekte kod države, 535 miliona eura. Procenat koji bi bio namijenjen državi i opštinama jeste veći kroz nastavak Programa, jer je donacija državi od 2022. godine uvećana sa 100 na 200 hiljada eura. Ova finansijska sredstva nije moguće direktno nadomjestiti iz drugih izvora, a značajno je da se realizuju u nekoliko ekonomski veoma komplikovanih godina, koje uključuju uticaj pandemije COVID-a i rat u Ukrajini.
2. NOVI HOTELI
Gradnja brojnih novih hotela koji se realizuju u okviru programa, od kojih je većina na sjeveru, ne bi bila moguća, bar ne ovakvom dinamikom, bez realizacije Programa ekonomskog državljanstva, kao značajnog izvora kapitala i doprinosa u smislu dovođenja kvalifikovanih aplikanata u Crnu Goru. Svjedočimo da se radovi na izgradnji hotela odvijaju intenzivno i brzim tempom zahvaljujući Programu. Novim hotelima će upravljati respektabilni hotelski operatori, uključujući InterContinental, Swissotel, SIRO by Kerzner i Splendid. Prema trenutnim projekcijama izlistanih projekata, kao i novih kandidovanih projekata u poslednjem periodu, planira se realizacija 1200 hotelskih soba u novim hotelima na sjeveru i 800 hotelskih soba na jugu. Prema izvještajima renomirane konsultantske kuće Horwath HTL, jedna soba u hotelu nivoa 4*+ i 5* doprinosi BDP-u države preko 50 hiljada eura godišnje, a zapošljava u prosjeku 1.3 radnika. Dakle, već u narednih nekoliko godina, ovih novih 2000 smještajnih jedinica u hotelima doprinijeće zapošljavanju najmanje 2600 hotelskih radnika, a BDP-u države doprinosiće više od 100 miliona eura godišnje. Prema MONSTAT-u, BDP Crne Gore u 2021. godini iznosio je 4,95 milijardi eura.
3. RAZVOJ SJEVERA
Prije petnaestak godina imao sam priliku da se susretnem sa ekspertima kanadske kompanije Ecosign čiji su predstavnici tada radili na razvoju prostornog plana regiona Bjelasica i Komovi. U pitanju je kompanija koja je učestvovala u osmišljavanju i projektovanju brojnih skijališta u Kanadi, a tada je aktivno radila na projektovanju ski staza za Zimske olimpijske igre u Sočiju 2014. U tom periodu sam bio profesionalno angažovan u međunarodnoj razvojnoj organizaciji CHF International, implementatoru USAID-a, instituciji koja je čini mi se, ostala zapamćena po dobru vezano za razvoj našeg sjevera. Teško je bilo tada zamisliti da će izvjesno doći do razvoja nečega što su kanadski stručnjaci tada „crtali“. A danas to gledamo svojim očima. Vidimo razvoj velikih infrastrukturnih projekata, kao što su sada autoput i skijališta, čiji je cilj razvoj sjevera Crne Gore. Ovakvi projekti ne bi bili realizovani bez postojanja Programa ekonomskog državljanstva, zasigurno ne ovakvom dinamikom. Ako se Program nastavi, otvoriće se nove prilike za dalji razvoj, a Crna Gora će se dodatno pozicionirati na mapi turističkih centara.
4. NAJSTROŽIJE PROVJERE
Osnovni kriterijumi za apliciranje su krajnje strogi. Prvenstveno je potrebno pribaviti, i na propisan način legalizovati, čitav set dokumenata, uključujući potvrde o nekažnjavanju, ozbiljne i iscrpne finansijske iskaze, te dokaze o ulaganjima u sklopu Programa. Nakon što licencirani agent preda aplikaciju, počinje glavni dio procesa, tj. u sklopu internog postupka države sprovodi se oficijelni postupak provjere međunarodne podobnosti kandidata (sveobuhvatni due diligence), koji za račun države rade svjetski poznate kompanije, specijalizovane u ovoj oblasti: Exiger iz Kanade i S-RM iz Velike Britanije, koje su dobile licencu u Crnoj Gori za ove poslove. Ova in-depth analiza traje minimum mjesec dana i ako je nalaz negativan, aplikacija se automatski odbija, bez prava žalbe. Ako je nalaz u redu, tek se onda aplikacija kvalifikuje da je pregledaju nadležni državni organi, na čelu sa Ministarstvom unutrašnjih poslova Crne Gore. Provjere međunarodne podobnosti koje sprovode specijalizovane kompanije podrazumijevaju temeljnu i sveobuhvatnu analizu aplikanta kao fizičkog lica, dakle provjeru autentičnosti i validnosti svih ličnih dokumenata, a dodatno i posebno detaljno ispitivanje njegovih finansijskih iskaza. Ovo podrazumijeva analizu ličnih finansijskih iskaza i ispitivanje svih kompanija vezanih za aplikanta, kao i njihovih finansijskih izvještaja. Ova analiza predstavlja najveći dio bezbjednosne procedure, a čak i prije nego što je realizovana, dakle prije same predaje aplikacije, aplikanti podliježu preliminarnim provjerama od strane, prvo, agenata za posredovanje kao što je Henley & Partners, zatim međunarodnih i lokalnih banaka kod kojih otvaraju escrow račune. Tek nakon provjere međunarodne podobnosti, i samo ukoliko nalaz nije za odbijanje, vrše se ponovo višemjesečne provjere Ministarstva unutrašnjih poslova, u saradnji sa Agencijom za nacionalnu bezbjednost. Uz to, naravno, država zadržava diskreciono pravo da oduzme pasoš aplikantu, u slučaju da se dokaže da je dostavio neispravan dokument u toku procesa, ili se ne ponaša u skladu sa zakonom nakon dobijanja državljanstva. Dakle, ovaj sveobuhvatan i detaljan proces provjere diktira da zaista samo aplikanti koji su to zavrijedili dobiju pravo na crnogorski pasoš. Ovakve jedinstvene i po prvi put u Crnoj Gori realizovane procedure i analize, koje pokrivaju i lične podatke i finansije pojedinaca, tj. aplikanata, njihovih porodica i sa njima povezanih lica, sprovode se do ovog nivoa od strane više kompanija i institucija koje su specijalizovane upravo za ovu oblast, upravo sa ciljem kredibiliteta, tako da su aplikanti crnogorskog programa ekonomskog državljanstva, maltene, najprovjereniji ljudi u Crnoj Gori.
5. KVALITET APLIKANATA
U nekoliko najvećih industrija koje apliciraju kod Henley & Partners su vlasnici biznisa i preduzetnici, zatim finansijski stručnjaci, takođe ICT stručnjaci i specijalisti, tipa doktora medicine. Postoje ozbiljna imena iz svijeta ICT industrije, lanaca kozmetičke i modne industrije, bankari, doktori koji rade na najprestižnijim svjetski prepoznatim klinikama, koji su već ili će, uskoro, kroz ovaj program, postati crnogorski državljani. Odlučili su se za Crnu Goru kao destinaciju za alternativno državljanstvo nakon, u nekim slučajevima, i višegodišnjih analiza. Crna Gora može biti izuzetno ponosna na svoj Program za sticanje državljanstva putem ulaganja. On se u svijetu investicionih migracija etablirao kao uspješna platforma za finansiranje države i ekonomske inovacije, sposobna da svake godine prikupi milione eura kapitala bez zaduženja za svoje građane i privuče neke od najboljih svjetskih talenata i investitora sa dragocjenim međunarodnim mrežama i znanjima koja će obogatiti našu naciju. Direktno ubrizgavanje likvidnosti bez zaduženja u našu zemlju, umjesto povećanja duga koji bi opterećivao buduće generacije, omogućava Crnoj Gori da bude autonomnija u svojoj monetarnoj i fiskalnoj politici nego što bi to inače bio slučaj. Kvalitet aplikanata je najbolja ilustracija uspjeha Programa. Takve aplikante bi svaka država svijeta željela za svoje državljane i sugrađane i u tome i jeste suština ovakvih programa, da to ne bude jedna transakcija, iako je, naravno, i ona veoma značajna, nego da se efekti ovog programa multiplikuju. Zadovoljstvo je uopšte upoznati takve ljude, ali mogućnost koju imamo da im predstavimo Crnu Goru, zadržimo njihov interes, i pomognemo im u procesu apliciranja, a sve sa ciljem da se zaista izuzetni pojedinci priključe crnogorskom društvu, veoma je vrijedno iskustvo.
6. KOMPARATIVNA ISKUSTVA
Investicione migracije su danas široko prepoznate kao dugotrajni oblik državnog generisanja potražnje za investicijama i katalizator ekonomskog rasta i diversifikacije. One čine milijarde eura svjetskog kapitala. U svijetu sada postoji preko 100 programa investicionih migracija, i to je legitiman put migracije koji su prihvatile Sjedinjene Američke Države, Australija, Austrija, Španija, Italija, Portugal i mnoge druge suverene države. Investicione migracije su postale standardna i priznata poluga politike za podsticanje stranih direktnih investicija, a zemlje članice EU poput Austrije, Malte, Španije, Grčke, Italije, Portugala i mnogih drugih koje nude ove programe, stvorile su vitalnu prednost za sebe i svoje građane u globalnom nadmetanju za kapital i znanje. Nema nikakve sumnje da dobro vođeni i regulisani programi investicionih migracija stvaraju značajnu društvenu vrijednost. Kako je napomenuo MMF, takvi programi pomažu u stimulisanju otvaranja radnih mjesta, ekonomskog rasta i nacionalnog prosperiteta. Baš kao što velike ekonomije u Sjevernoj Americi i Evropi koriste migraciju investicija da privuku ekspertska znanja i strane direktne investicije, manje ekonomije kao što je Crna Gora mogu na sličan način da iskoriste potencijal i prednosti ovih programa kako bi razvile svoje ekonomije i kako bi im ovi programi pomogli da se takmiče na svjetskoj sceni. Programi investicionih migracija donose milijarde eura prijeko potrebnog kapitala suverenim državama koje bi inače morale biti prikupljene putem oporezivanja ili povećanja državnog duga i budžetskih deficita. Postoje brojni objektivni izvori koji ukazuju ne samo na vrijednost same injekcije likvidnosti, već i na šire koristi u smislu usmjeravanja stranih direktnih investicija (FDI) u zemlje EU kao što su Malta, Grčka, Letonija, Španija ili Portugal. Ovi programi donose istinsku društvenu prednost ne samo kroz povećanje državnih prihoda, otvaranje novih radnih mjesta i povećanu potrošnju na infrastrukturu, već kroz stvaranje novih mogućnosti na svim nivoima društva. Programi investicionih migracija zemalja članica EU donijeli su oko 25 milijardi eura stranih direktnih investicija u EU tokom protekle decenije. Ovi programi generišu ogromnu ekonomsku i društvenu vrijednost u Evropi, posebno za manje ekonomije. Nakon svjetske finansijske krize ovi programi su omogućili način ekonomskog oporavka i rasta za mnoge evropske države.
7. FOND ZA INOVACIJE
Fond za inovacije je krovna državna institucija u implementaciji mjera i programa inovacione politike namijenjene mikro, malom i srednjem preduzetništvu, kao i transferu tehnologija sa naučno-istraživačkih institucija. Primarni cilj Fonda za inovacije jeste podsticanje ekonomskog rasta i konkurentnosti Crne Gore podizanjem inovativnosti crnogorske privrede. Naše procjene govore da će Fond zahvaljujući Programu ekonomskog državljanstva biti u mogućnosti da dobije i da distribuira između 30 i 40 miliona eura naredne godine. I to bi mogao da bude ozbiljan kontinuitet do 130 miliona eura, ako bi se Program realizovao na kompletno planiranih 2000 uspješnih aplikacija. Kontribucije u ovaj Fond omogućiće Vladi da, između ostalog, realizuje različite projekte, kao što su finansiranje start-up preduzeća za crnogorske preduzetnike u raznim oblastima, moguće stipendiranje najboljih studenata Univerziteta Crne Gore, možda ponudu stipendija za studiranje u inostranstvu za najbolje studente ili obezbjeđivanje sredstava za mlade talente iz Crne Gore, da ostanu u zemlji nakon završetka studija.
8. POSTAVLJEN PROCES
Program ekonomskog državljanstva fukcioniše kroz nekoliko državnih administracija, sa idejom i prvim konkursom objavljenim tokom 40. Vlade Crne Gore, aktuelna Odluka o ekonomskom državljanstvu donijeta je i počela implementaciju u toku 41. Vlade, a realizacija traje tokom 42. i aktuelne 43. Vlade. Proces je tekao i u doba COVID pandemije, što nije bilo nimalo jednostavno. Funkcioniše, prvenstveno, jer je proces postavljen profesionalno, uz korekcije koje su rađene u hodu, a koje je iziskivalo doba pandemije. Nažalost, dešava se da se koraci u procesu odobrenja aplikacija nepotrebno usporavaju, te danas umjesto odluke za šest do devet mjeseci, sistem često donosi odluke i duže od godinu dana. Posledica jeste, još uvjek značajan broj neriješenih aplikacija i ozbiljna sredstva na escrow računima. Ipak, proces se odvija, sada efikasnije i brže. Javna administracija je tokom ovih procesa naučila mnogo, od toga kako funkcionišu finansijski sistemi u svjetskim bankama, pa do toga na koji način se legalizuju dokumenta širom svijeta. Imajući u vidu trenutno stanje u javnim finansijama, Program, koji bi trebalo dodatno profesionalizovati, uz dodatne resurse državne administracije, može biti od neprocjenjivog značaja za sprovođenje pravovremene konsolidacije i stabilizacije javnih finansija.
9. MULTIPLIKATIVNI EFEKTI
Licencirani agenti za posredovanje, kao što je Henley & Partners, uspjeli su ozbiljnim naporima da Crnu Goru stave na mapu investicionih migracija, što nije bio lako u konkurenciji Malte, Austrije, Portugala, Grčke, Tajlanda i brojnih drugih država-brendova. Takođe, nije bilo jednostavno da cijeli sistem u našoj državi profunkcioniše, a sada ga imamo. Sistem koji uključuje državnu administraciju, prvenstveno MUP i Agenciju za investicije, prenosi se na veliki broj uključenih pravnih lica i uključuje licencirane agente, agente za dubinsku provjeru podataka, kompanije koje su kandidovale razvojne projekte, banke, notare, pravne savjetnike, prevodioce, stručne asocijacije itd. Ovaj sistem je uspio da održi Program aktivnim kroz izazove pandemije, rusko-ukrajinske krize i sajber napade koji su značajno usporili, negdje i onemogućili elektronsku komunikaciju. Porodica svakog uspješnog aplikanta, a u pitanju su ljudi ozbiljnog imovinskog statusa, preliminarno u Crnoj Gori ostaje bar nedjelju dana, za to vrijeme odsjeda u našim hotelima, koristi usluge komercijalnog prevoza, obilazi nacionalne parkove i gastro ponudu, te se srijeće sa administracijom i institucijama koje ih mogu animirati da investiraju dalje.
10. RIJEČ INVESTITORA
Prije nekoliko mjeseci, prirodom posla, imao sam zadovoljstvo da budem domaćin g. Bradley Horowitz-u, koji je potpredsjednik za proizvode (VP Product) u Google-u, ali, i ozbiljan intelektualac i gospodin. Nakon što smo prošli intenzivnu agendu koja je uključivala posjetu predsjedniku Vlade, susret sa ICT zajednicom, menadžmentom Fonda za inovacije, te, koliko je to vrijeme dozvoljavalo, sightseeing po Crnoj Gori, navodim izjavu koju je tada dao za naše medije: „Tokom posjete Crnoj Gori ovog ljeta, imao sam priliku da se lično uvjerim ne samo u prirodne ljepote vaše zemlje, već takođe i u investicioni potencijal. Imao sam priliku da se susretnem sa najvišim Vladinim zvaničnicima, a takođe i sa donosiocima odluka ne samo iz javnog sektora, već i iz oblasti investicija i ICT industrije. U direktnim i otvorenim razgovorima sa svima njima uvidio sam da Crna Gora predstavlja izuzetne mogućnosti za investiranje. Takođe sam upoznat i sa crnogorskim Programom ekonomskog državljanstva koji je svakako u skladu sa svim gore navedenim. Program ekonomskog državljanstva doprinosi ne samo ekonomiji i finansijskoj stabilnosti države, on takođe čini da se Crna Gora pozicionira na globalnoj mapi čineći je vidljivom za svjetsku elitu.”
Autor: Rade Ljumović, Managing Partner, Henley & Partners Montenegro
O kompaniji Henley & Partners
Kompanija Henley & Partners svjetski je lider u oblasti programa za sticanje prebivališta i državljanstva putem ulaganja. Kompanija, u kojoj rade kvalifikovani profesionalci, integrisana je do visokog nivoa i funkcioniše u 35 kancelarija širom svijeta. Svake godine, hiljade uspješnih pojedinaca, njihove porodice i savjetnici oslanjaju se na stručnost i iskustvo kompanije u ovoj oblasti. Sam koncept plana za sticanje prebivališta i državljanstva kreirala je kompanija prije tridesetak godina. Kako se globalizacija širi, prebivalište i državljanstvo postali su tema od velikog interesa među sve većim brojem međunarodno mobilnih preduzetnika i investitora. Henley & Partners je bio i jeste aktivni učesnik niza programa u svijetu koji su, između ostalog, privukli više od 10 milijardi eura stranih direktnih ulaganja. U velikom broju država kompanija je uključena u savjetovanje, osmišljavanje, postavljanje i sprovođenje najuspješnijih programa za sticanje prebivališta i državljanstva na svijetu. U Crnoj Gori, Henley & Partners je jedan od tri, zvanično, od strane države, licencirana agenta za posredovanje za sticanje državljanstva putem ulaganja. U Crnoj Gori, kompanija je aktivna članica AmCham Montenegro i Savjeta stranih investitora (MFIC).
