Boravak u Posebnoj ustanovi Grgur opisali su u svojim sjećanjima pojedini kažnjenici. Njihova sjećanja, zajedno sa arhivskom građom Uprave državne bezbjednosti (UDB), kao i sa arhivskom građom sudova i partijskih organa, pružaju polaznu osnovu za dublju analizu i proučavanje rada ove ustanove, kao i društvenog položaja i statusa kažnjenika zbog Informbiroa u tom periodu.
Iako je od sredine pedesetih godina, nakon sukoba sa Informbiroom, obnovljena državna i partijska saradnja između Jugoslavije i Sovjetskog Saveza, Jugoslavija je nastojala da se odupre sovjetskim pokušajima da je ponovo uvuče u svoj lager. To će postati i razlog novog sukoba čije su se prve naznake mogle naslutiti u vrijeme sovjetske intervencije u Mađarskoj 1956. godine, da bi postale više nego uočljive 1957, tokom proslave 40-godišnjice Oktobarske revolucije, kada je jugoslovenska strana odbila da potpiše Deklaraciju 12 komunističkih partija. Definitivan početak novog sukoba označila je sovjetska kritika programa Saveza komunista Jugoslavije (SKJ) donijetog 1958. godine. Sukob je trajao do 1962, a kao njegov vrhunac može se označiti 1960. godina, kada je na savjetovanju komunističkih partija u Moskvi donijeta tzv. Izjava 81 partije, u kojoj su kritikovani jugoslovensko rukovodstvo i SKJ. Međutim, sovjetsko-kineski sukob, koji je izbio 1961, uticao je na smirivanje tenzija, posebno nakon posjete Josipa Broza Tita Moskvi u decembru 1962. godine. Iako ovaj drugi sovjetsko-jugoslovenski sukob nije bio toliko snažan kao prvi, poslije njega će se bilateralni odnosi zadržati na nivou tolerancije, dok će se Jugoslavija sve više okretati politici nesvrstanosti.
Ovi događaji imali su snažan uticaj na političko stanje u Jugoslaviji, a posebnu pažnju i značaj pridavali su im ibeovci koji su budno pratili razvoj odnosa između FNRJ i Istočnog bloka, dok je njihove reakcije i držanje nadzirala UDB-a. Iako je prećutkivala da je i sama podsticala takvu praksu, ona je u izvještajima još od 1954. godine bilježila probleme ibeovaca prilikom zapošljavanja i njihovo isključivanje iz društvenih tokova po puštanju na slobodu. Primijećeno je da su se zbog toga često selili, posebno u veće gradove, da bi bili manje uočljivi i izbjegli policijski nadzor i angažovanje kao policijski saradnici. Takođe je zabilježeno da među njima uglavnom nije bilo ozbiljnog neprijateljskog rada, da se većina njih držala pasivno i povučeno, posvetivši se privatnom životu. Usljed javne stigmatizacije okretali su se jedni drugima, održavali međusobne kontakte i pomagali.
Slične konstatacije iznijete su i u izvještaju za 1956. godinu, s tim što je uočeno povećanje obima njihovog zapošljavanja i učešća na rukovodećim položajima, premda su se i dalje držali pasivno i izbjegavali društveni i politički angažman. Osim ove većine, služba bezbjednosti je vremenom počela da izdvaja i kategorije nepokolebljivih ibeovaca i one koji nijesu otvoreno istupali, već prividno revidirali stavove i vjerovali kako će "vrijeme raditi za njih".
Zahvaljujući normalizaciji jugoslovensko-sovjetskih odnosa kod ibeovaca se pojavilo i očekivanje da će biti rehabilitovani. Na jačanje njihove naklonjenosti prema Istočnom bloku uticali su proslava 40-godišnjice Oktobarske revolucije i sovjetska dostignuća u astronautici. U tom periodu i izvještaji službe bezbjednosti o njihovim stavovima i djelatnosti poprimaju oštriji i kritičniji ton. Već 1957. godine oni su označeni kao "neka vrsta pete kolone Istoka", za njih se tvrdilo da su, poslije sveštenstva, najpovezaniji element u zemlji i da predstavljaju stalnu opasnost.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
