"Jugoslavija i Čehoslovačka su imale istovjetan vijek trajanja. Obje su nastale na ruševinama Austrougarske i nestale na ruševinama hladnoratovskog Berlinskog zida. I početak i kraj obje države bili su neraskidivo povezani sa događajima od globalnog značaja, događajima koji su označavali prekretnice epoha. Obje su bile slovenske zemlje, ali sa značajnim brojem manjinskih, neslovenskih naroda. Obje države bile su višenacionalne, a Jugoslavija i viševjerska". Ovim riječima poznati srpski istoričar dr Slobodan Selinić, započeo je predgovor svoje obimne knjige "Jugoslovensko-čehoslovački odnosi 1945-1955", ukazujući u njegovom nastavku, da je uz "obilje sličnosti" postojalo i "mnoštvo razlika", između ove dvije države. Knjigu je 2010. objavio Institut za noviju istoriju Srbije iz Beograda, na kome je Selinić zaposlen kao naučni savjetnik, a u ovom feljtonu, uz njegovo i odobrenje izdavača, iz nje ćemo prenijeti, dio poglavlja "Godine saradnje 1945-1948".
Kako smo već kazali, dr Slobodan Selinić (1975), zaposlen je kao naučni savjetnik u Institutu za noviju istoriju Srbije u Beogradu. Pored ove knjige napisao je i monografije: "Beograd 1960-1970, snadbijevanje i ishrana" (2005), "Jugoslavija i svijet 1945-1950: hronologija" (2010, koautor), "Partija i diplomatija u Jugoslaviji 1945-1952" (2013), "Srbija i jezički sukob u Jugoslaviji 1967" (2017), "Književna diplomatija" (2019) i "Srbija 1980-1986: Politička istorija od Tita do Miloševića" (2021).
Na mapi prilično porušene i suštinski već tada podijeljene poslijeratne Evrope Čehoslovačka i Jugoslavija pripadale su teritoriji kroz koju su prošli sovjetski tenkovi. Bili su onaj dio kontinenta u koji je Crvena armija ušla ili kao oslobodilačka ili kao okupatorska, zadržavajući se duže ili kraće vrijeme. Bili su i dio Evrope sa podijeljenim sferama uticaja u kojima je jugoslovenska sudbina bila odlučena promjenama izvršenim tokom rata, a čehoslovačka u mnogo čemu usmjerena odlučujućom ulogom SSSR-a u oslobađanju zemlje. U takvoj Evropi veliki su crtali granice država i njihovo uređenje. Predratnu podijeljenost u tri ideološka i politička tabora zamijenila je podijeljenost u dva tabora, dva sistema vlasti, državna uređenja i načina vladanja. U takvoj situaciji načelo o demokratskom uređenju oslobođenih zemalja koje su savezničke vođe proklamovale nije mnogo vriјedilo pred interesima sovjetske spoljne politike.
Iz Drugog svjetskog rata Čehoslovačka i Jugoslavija su izašle kao žrtve fašizma i članice antifašističke koalicije. Razlika se očitovala u tome što je Čehoslovačka postala žrtva fašizma uz odobravanje i pristanak, skoro se može reći ravnodušnost, velikih saveznika Francuske i Engleske u Minhenu 1938, a u trenutku kada se Jugoslavija raspadala pod naletom fašističke agresije, aprila 1941, jedan saveznik (Francuska) je već bio okupiran, a drugi (Engleska) je tražio od Jugoslavije da pruži otpor. Osim toga, rat je za Jugoslaviju i Čehoslovačku imao i različito trajanje. Čehoslovačka je bila porobljena dvije godine prije Jugoslavije, ali je njen glavni grad oslobođen više od pola godine poslije jugoslovenskog. Žrtve u borbi protiv fašizma bile su različite, jugoslovenske veće od čehoslovačkih koje se nijesu mogle porediti sa gubicima Jugoslavije, Poljske i SSSR-a, ali nijesu bile ni onoliko male koliko su neki Jugosloveni mislili.
Obje države nijesu mnogo oklijevale da preduzmu mjere kojima bi poništile prisustvo njemačke okupacije. U Jugoslaviji je AVNOJ još 1944. donio odluku kojom je u ruke države prešla sva imovina Trećeg rajha i njegovih podanika. Čehoslovački predsjednik je dekretom od 18. oktobra 1945. ukinuo njemački Univerzitet u Pragu, njemačke tehničke visoke škole u Pragu i Brnu i sve njemačke institute. Sva imovina ovih škola pripala je Karlovom univerzitetu. Njemcima su oduzeti državljanstvo i imovina. Kako je svaki trag njemačkog političkog, ekonomskog ili kulturnog prisustva u Jugoslaviji i Čehoslovačkoj bio nepoželjan, to su obje države svesrdno i istrajno radile i na iseljavanju pripadnika njemačke manjine. Uz razlike u nijansama, politika prema njemačkoj manjini bila je zajednička osobina Jugoslavije i Čehoslovačke. U Jugoslaviji su pripadnici njemačke manjine, prije svega sa teritorije Vojvodine, logorisani i iseljavani od kraja 1944. godine. Od oko pola miliona Njemaca prije rata, ostalo ih je par hiljada. Oko 38,7 odsto konfiskovane zemlje u Jugoslaviji pripadalo je Njemcima. Od ljeta 1945. do kraja 1946. više od dva miliona Njemaca iseljeno je iz Čehoslovačke, a iseljavanje je nastavljeno i narednih godina u manjem obimu.
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
