Jedna od najuočljivijih razlika između čehoslovačke i jugoslovenske političke stvarnosti bio je različit karakter i uticaj komunističkih stranaka. Jednostavno rečeno, KSČ i KPJ nijesu bile iste stranke. Imidž, nastup, taktika, tradicija, mentalitet, način političkog razmišljanja, sve im je bilo drugačije. Jugoslovenski komunisti su vlast osvajali iz ilegale u kojoj su bili od Obznane 1920. godine, a čehoslovački su godinama bili naviknuti na to da se za vlast bore na izborima. Za jugoslovenske komuniste druge stranke su bile "reakcija" protiv koje se trebalo boriti svim sredstvima uključujući i atentate i revoluciju. Za čehoslovačke komuniste druge stranke su bile dio višestranačkog sistema i trebalo ih je poraziti glasačkim listićima. Za razliku od KPJ, KSČ je bila dio legalnog političkog života u kome je bilo prirodno sarađivati sa protivnicima ili stvarati poslijeizborne koalicije. KSČ je bila komunistička stranka poput onih u zapadnim zemljama Evrope. Njen program je bio program ljevice, ali sredstva za njegovo ostvarenje i dolazak na vlast nijesu bili revolucionarni. Kada je poslije rata prisustvovao kongresu KPČ-a Milovan Đilas je morao da uoči da su čehoslovački komunisti istakli nacionalni, za razliku od jugoslovenskog internacionalnog programa, i da su govorili o demokratiji umjesto o diktaturi proletarijata. Za razliku od njih, jugoslovenski komunisti se ileganog načina rada i mentaliteta nijesu lako i brzo oslobađali ni kada su osvojili vlast. KPJ je i poslije rata zadržala dosta osobina iz ilegalnog perioda svog rada, "kako u organizaciji tako i u psihologiji članstva, načinu djelovanja i odlučivanja". Posebna čehoslovačka "anomalija" u odnosu na jugoslovenske prilike bilo je postojanje dvije komunističke stranke u jednoj državi, nešto što je bilo suprotno i stavu same Komunističke internacionale. U Čehoslovačkoj su postojale Komunistička partija Čehoslovačke i Komunistička partija Slovačke, što nije bio slučaj prije rata i što je bila posljedica razbijanja države 1939. Situacija je donekle sanirana na sastanku predsjedništava dvije stranke u Pragu 1. juna 1945. kada je saopšteno da je "KSS sastavni dio jedinstvene KSČ sa jedinstvenim rukovodstvom". Dalja potčinjenost KSS-a KSČ-u obezbijeđena je na sjednici CK KSČ-a i Predsjedništva CK KSS-a 17/18. jula i na Žilinskoj konferenciji KSS-a 11/12. avgusta 1945.
Slabiji uticaj komunista u Čehoslovačkoj nego u Jugoslaviji poslije rata bio je lako uočljiv. To je bila pojava koja je bila sasvim suprotna predratnim prilikama. Između dva svjetska rata, čehoslovački komunisti bili su legalna partija, jugoslovenski ilegalna, čehoslovačka partija bila je jaka stranka, jugoslovenska je bila daleko od toga. Čehoslovačka partija bila je mnogo masovnija od jugoslovenske. U međuratnom periodu KSČ je brojala 50 - 70.000 članova što je za KPJ bilo nedostižno. Samo je u Pragu bilo 5 - 10.000 članova, što je bilo skoro koliko je prije rata imala cijela KPJ (8 - 12.000 pred ustanak). Osnovna razlika između dvije komunističke partije bila je u njihovoj snazi i uticaju na politički život svoje zemlje kad je rat okončan. KPČ je bila samo jedna od šest stranaka koje su odlučivale o budućnosti Čehoslovačke. Suprotno od toga, KPJ je imala odlučujući uticaj na jugoslovensku politiku i društvo. "U ratnim godinama, od jedne male, kadrovski uređene, od Kominterne sumnjičene partije da je leglo `imperijalističkih špijuna`, KPJ je izrasla u snagu koja je u svojim rukama imala cjelokupnu vlast u zemlji (vojnu, upravnu, sudsku), stala uz bok SKP (b), postala revolucionarni centar za Balkan i glavni antiimperijalistički eksponent prema Zapadu". Poslije rata obje stranke su brzo uvećavale članstvo. Čehoslovačka partija je kroz dvije godine dostigla oko milion članova, dok se KPJ tri godine poslije rata približavala broju od pola miliona članova. O rastu čehoslovačkih komunista rječito je govorilo četvorostruko uvećanje broja glasača 1946. u odnosu na 1935. Više od trećine članova KSČ-a bile su žene (37 odsto). Čak oko 40 odsto članova KSČ-a bili su radnici. KSČ i KPJ imale su vrlo snažnu mrežu listova koje su kontrolisale.
Dok su u Jugoslaviji pod uticajem KPJ stajale sve masovne organizacije i strukovna udruženja građana, to u Čehoslovačkoj ni izbliza nije bio slučaj. Na primjer, uticaj KSČ na omladinu bio je nemjerljiv sa uticajem KPJ.
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
