Nedavno sam proveo ispunjenu i intelektualno stimulativnu sedmicu u Berlinu. Uprkos relativno dobrom poznavanju njemačke političke scene (ako vas interesuje Evropa, morate pratiti događanja u Njemačkoj) nisam očekivao toliko malodušnosti koju sam osјetio u gotovo svakom razgovoru. U Berlinu sam predstavio novu knjigu, Vizije nejednakosti, održao predavanje o globalnoj nejednakosti, govorio na okruglom stolu Saveza njemačkih sindikata i učestvovao u pokretanju sajta posvećenog imovinskoj nejednakosti u Njemačkoj. Sretao sam različite ljude: profesore, sindikalne lidere, ljude bliske vladajućoj SPD, eksperte za nejednakost, novinare koji su me intervjuisali, čak i nekoliko političara koji su držali govore različitim povodima. Kod svih sam primiјetio visoku dozu pesimizma, kako u javnim istupima tako i u privatnim razgovorima.
Šta je uzrok tog pesimizma? Evo okvirne liste: inflacija i visoke ciјene energije, ekonomska stagnacija (rast blizu nule), uspon ekstremne desnice, politička paraliza, pad izvoza u Kinu, zaostajanje njemačke automobilske industrije, visoka imovinska nejednakost, nesavršena asimilacija stanovništva rođenog van Njemačke, neefikasnost njemačke željeznice, mračne ulice Berlina (zbog štednje), potpuna politička zavisnost od Amerike. Zavisno od sagovornika, teme razgovora i raspoloženja, lista bi mogla biti i znatno duža.
Strancima koji u Njemačku dolaze bez mnogo predznanja takav pesimizam izgleda neutemeljeno. Na pozitivnoj strani državne knjigovodstvene kartice je ukupno bogatstvo zemlje, priliv više od jednog miliona izbјeglica uz Sirije i gotovo isto toliko iz Ukrajine, kao i puna zaposlenost. Ipak, mračni tonovi preovlađuju.
Rekao bih da pesimizam dominira ne samo zbog ratova u Ukrajini i Izraelu/Palestini, kao i opšte neizvјesnosti koja vlada sviјetom i posebno Evropom, već i zbog izvјesnih paralela između briga koje okupiraju današnje Njemce i zbivanja u Njemačkoj od priјe 100 godina. Mislim da današnji događaji kod Njemaca izazivaju tri velika straha: to su strah od nekontrolisane inflacije, strah od propadanja demokratije i strah od uspona antisemitizma. Sva tri vuku koriјene iz vajmarskog perioda. Kao i u slučaju čovјeka koga je ujela zmija, strah od ponavljanja sličnog događaja ne proističe iz objektivne procјene opasnosti već iz doživljene traume i potrebe da se preduzme sve što je potrebno da se trauma ne ponovi.
Strah od inflacije koja je uništila kredibilitet Vajmarske republike ima dugu istoriju. Rezultat tog straha je izuzetno oprezna monetarna i fiskalna politika u Njemačkoj posle kraja Drugog svјetskog rata. Ogromna je razlika između današnje jednocifrene stope inflacije i inflacije u periodu 1921-23. kada je stopa dostizala 30.000 procenata. Ali današnja inflacija je generisana priјe svega rastom ciјena osnovnih životnih potreba kao što su energija i hrana. Stopa je možda niska, ali efekti inflacije su neravnomјerno distribuirani i najviše pogađaju siromašne slojeve društva.
Zato pitanja imovinske nejednakosti i redistribucije dobijaju na značaju. Uprkos godinama vladavine socijaldemokrata i razvijenim institucijama socijalne države, nejednakost u Njemačkoj je veoma visoka. Prema istraživanju SOEP, 39 procenata Njemaca posјeduje neto bogatstvo ravno ili približno nuli, a gotovo 90 procenata raspolaže zanemarljivo malim finansijskim bogatstvom (mјesečni prihodi od imovine manji od 100 eura po osobi). To znači da je imovinska nejednakost u Njemačkoj (zavisno od izabranih parametara) jednaka ili veća od one u Americi. Takođe, činjenica da su mnoga velika bogatstva zaštićena konkurentskim odnosom između poreskih vlasti zemalja članica EU ili skrivena u poreska utočišta pojačava utisak da teret krize nije pravično raspoređen.
Drugi strah je strah od destabilizacije demokratije. I za ovaj strah se može tvrditi da je preuveličan ako se oslanjamo samo na brojke. Ali uspon Alternative za Njemačku kao stabilne parlamentarne stranke, s podrškom od oko 10 procenata glasova, za koju se pokazalo da nije samo prolazna moda kao nekada Republikanci, podsјeća Njemce da izgledi za nagli zaokret udesno ili jačanje uticaja desnice u budućim koalicionim vladama niјesu zanemarljivi. Naravno, Alternativa za Njemačku se ne protivi demokratskom načinu upravljanja zemljom i čini se i da nema šansi da postane dominantna članica u nekoj novoj koaliciji. Ovo je, zapravo, više strah od postepene erozije demokratije, kao u Mađarskoj i možda Poljskoj. Opšta forma i neke od važnih odlika demokratskog sistema će biti sačuvani, ali neki jednako važni elementi će nestati.
Treći strah je vјerovatno najmanje racionalan, mada je veoma rasprostranjen. Snažna i možda pretјerana podrška Njemačke Izraelu u tekućem ratu na Bliskom istoku očigledno ima koriјene u događajima iz Drugog svјetskog rata, u pokušaju iskupljenja za počinjene zločine, što su svi političari još od formiranja Savezne Republike Njemačke prihvatali kao jedno od osnovnih načela, jednako važno kao demokratsko ustrojstvo zemlje i nezavisnost sudstva. Ironija je u tome što u žaru iskupljivanja Njemačka sada bespogovorno prihvata politike koje za rezultat imaju ratne zločine protiv civilnog stanovništva. Kao lik iz neke grčke tragedije, pokušavajući da se iskupi za zlodјela iz prošlosti, Njemačka pristaje na nova zlodјela u sadašnjosti.
U već mračnoj atmosferi globalnog ekonomskog posustajanja Evrope, konstantnog pritiska migranata s juga koje Evropa izgleda nije u stanju da integriše (kao što pokazuje zatvaranje granica u nordijskim zemljama), zavisnosti od uvoza energije i odsustva jasno definisane politike, ovi strahovi su i mene ponukali da neuobičajeno mračne berlinske ulice – i dobro osviјetljene i živahne klubove i restorane – posmatram s više strepnje nego što možda zaslužuju.
Global inequality and more,preveo Đorđe Tomić, peščanik.net
(Autor јe ekonomista)
