Bilo da je riječ o pobjedi Kamale Haris ili povratku Donalda Trampa, preovlađujući osećaj neizvjesnosti ostaje u vezi s tim kako će se spoljna politika SAD prilagoditi, ako se uopšte prilagodi, dugotrajnim geopolitičkim izazovima na Balkanu. Međutim, dublja analiza otkriva nam da, bez obzira na to ko osvoji Bijelu kuću, malo je vjerovatno da će američka spoljna politika prema Balkanu i Srbiji doživjeti znatne promjene. Razlog ne leži u političkim preferencijama pojedinačnih lidera, već u zamršenoj, institucionalizovanoj prirodi kreiranja američke spoljne politike, koja daje prioritet stabilnosti, dugoročnim ciljevima i utvrđenim interesima.
Pristup SAD spoljnoj politici, posebno u regionima poput Balkana, oblikovan je duboko ukorijenjenim okvirom institucionalnog donošenja odluka. Za razliku od percepcije da predsjednik isključivo diktira spoljnu politiku, odluke o međunarodnim odnosima su proizvod koordinacije između više aktera – Kongresa, Stejt departmenta, Pentagona, obavještajnih agencija i raznih savjetodavnih tijela. Ove institucije usklađuju se kako bi osigurale stepen kontinuiteta koji prevazilazi političke opredijeljenosti.
Trajni stav SAD prema Balkanu – podržavanje regionalne stabilnosti, promovisanje demokratskog upravljanja i podržavanje evroatlantskih integracija – opstao je i kroz demokratsku i republikansku administraciju. Na primjer, pod predsjednikom Džordžom V. Bušom, republikancem, SAD su podržavale nezavisnost Kosova i aktivno su se uključile u pregovore o budućnosti regiona. Taj stav se nije promijenio tokom Obamine administracije, niti se pokolebao pod predsjednikom Bajdenom. Ova doslednost naglašava strateški prioritet SAD za sprečavanje sukoba u istorijski nestabilnom regionu.
Kad je riječ o Srbiji i Kosovu, u Vašingtonu postoji jasan i dugogodišnji konsenzus. SAD priznaju nezavisnost Kosova i ovo priznanje čini kamen temeljac njihove regionalne politike. Uprkos periodičnim promjenama u retorici – kao što je naglasak Donalda Trampa na ekonomskoj normalizaciji tokom njegovog mandata – fundamentalna pozicija SAD ostaje nepromijenjena: Kosovo se smatra nezavisnim entitetom, a svi napori posredovanja SAD usmjereni su na obezbjeđivanje stabilnosti između Srbije i Kosova, a ne na ponovno otvaranje pitanje statusa. Slično tome, američka politika prema Bosni i Hercegovini ostala je nepokolebljiva. Uzastopne administracije pojačale su podršku Dejtonskom sporazumu, zalažući se za teritorijalni integritet BiH, istovremeno zalažući se za reforme za unapređenje njene integracije u Evropsku uniju i NATO. Čak i pod Trampovim više izolacionističkim pristupom spoljne politike, koji je minimizovao učešće SAD u raznim međunarodnim institucijama, SAD nisu povukle svoju podršku krhkoj državnosti Bosne i Hercegovine. Razlog za ovu trajnu doslednost u spoljnoj politici SAD leži u složenosti američkog upravljanja. Za razliku od mnogih zemalja u kojima lider ima jednostranu kontrolu nad spoljnim poslovima, SAD djeluju kroz lavirint provjere i ravnoteže. Ključne spoljnopolitičke odluke zahtijevaju ne samo predsjednikov doprinos, već i saglasnost i učešće Kongresa, uticajnih lobija, istraživačkih centara, pa čak i pravosuđa u određenim slučajevima. Ovaj višestruki sistem osigurava da, čak i s promjenama u rukovodstvu, spoljna politika SAD ostane čvrsto utemeljena na širim, dugoročnim nacionalnim interesima. Na primjer, uprkos razlikama u tonu i pristupu, američka politika u vezi s umiješanošću Rusije u Istočnu Evropu nije se suštinski promijenila između Obamine i Trampove administracije, ili sad pod Bajdenom. Obje strane prepoznaju stratešku neophodnost obuzdavanja ruskog uticaja, principa koji se proteže i na Balkan, gdje je politika SAD osmišljena da ograniči zlonamjerni spoljni uticaj, posebno iz Moskve.
Dok SAD igraju vitalnu ulogu u održavanju stabilnosti na Balkanu, sve je očiglednije da je budućnost regiona vezana za Evropu. SAD ostaju ključni akter, posebno kad su u pitanju bezbjednosni problemi, ali američki kreatori politike već dugo vide EU kao primarni pokretač dugoročne integracije Balkana. U stvari, dosledna poruka Vašingtona i Briselu i regionalnim liderima bila je da je EU prirodni dom za Balkan i da su evropske integracije najsigurniji način da se obezbijedi mir, prosperitet i stabilnost. Nažalost, odgovor Evrope je bio manje nego zadovoljavajući. Kriza liderstva unutar EU, praćena unutrašnjim nesuglasicama, usporila je proces integracije Balkana. Politički interesi često nadmašuju dugoročnim strateškim razmatranjima, o čemu svjedoče faktički zaustavljeni pregovori o pristupanju Srbije, Albanije i Sjeverne Makedonije. Unutrašnje podjele u EK, u kombinaciji s oklijevanjem pojedinih država članica da se obavežu na dalje proširenje, ostavile su Balkan u stanju neizvjesnosti. Ova neodlučnost ostavlja vakuum, koji su Rusija i Kina bile više nego spremne da iskoriste. Bliske veze Srbije s Rusijom, podstaknute zajedničkim slovenskim identitetom i istorijskom vojnom saradnjom, kao i rastuće ekonomsko prisustvo Kine kroz infrastrukturne investicije, ilustruju opasnost od dužeg oklijevanja EU. Što EU duže odlaže obezbjeđivanje jasnog i dostižnog puta za integraciju Balkana, region postaje podložniji uticaju ovih spoljnih sila.
Važno je shvatiti da SAD nemaju interes da dozvole da se Balkan pretvori u još jednu zonu sukoba u Evropi. Američki kreatori politike smatraju regionalnu stabilnost ključnom za sprečavanje većih geopolitičkih tenzija. Ovo je osnova američke strategije, bez obzira na to ko je u Ovalnom kabinetu.
Na primjer, pod vođstvom republikanaca i demokrata, SAD su intervenisale diplomatski, a ponekad i vojno, kako bi spriječile izbijanje sukoba u Evropi ili pomogli u rešavanju sukoba – od Bosne 90-ih godina do sadašnje krize u Ukrajini. Rat na Balkanu ne samo da bi poremetio region, već bi imao i šire implikacije po evropsku i transatlantsku bezbjednost. Stoga će svaka buduća administracija, bilo da je riječ o gospođi Haris ili Trampu, održavati politiku obezbjeđivanja stabilnosti na Balkanu, sa sveobuhvatnim ciljem izbjegavanja dalje destabilizacije u Evropi. Jedna od kritičnih preporuka za Balkan je da njihova burna istorija služi kao podsjetnik na greške iz prošlosti, a ne kao plan za buduće odluke. Bolna sjećanja na etničke sukobe, nacionalistički ekstremizam i stranu intervenciju trebalo bi da ohrabre lidere da traže put saradnje i integracije, a ne konfrontacije. Istorija podjela i sukoba na Balkanu više ne može služiti kao izgovor za nedjelovanje ili nazadovanje u autoritarizam.
Na kraju krajeva, sudbina Balkana nije u Vašingtonu, već u Briselu. SAD će nastaviti da promovišu regionalnu stabilnost i da se bore protiv zlonamjernih uticaja iz Rusije i Kine, ali Evropa je ta koja mora da preuzme vođstvo u integraciji regiona u svoj institucionalni okvir. Bez odlučne akcije EU, Balkan rizikuje da upadne dublje u orbitu spoljnih sila, čiji su interesi suprotni demokratskom upravljanju i regionalnoj stabilnosti.
Politička odluka da se Balkan potpuno i brzo integriše u EU nije samo preporuka, već neophodnost ako Evropa želi da obezbijedi svoj južni bok od sve većeg uticaja Rusije i Kine. Bez takve akcije, SAD će možda morati da ponovo intervenišu na Balkanu – ovog puta, da počisti geopolitički nered koji je iza sebe ostavila evropska neodlučnost.
politika.rs
(Autor je direktor Međunarodnog instituta za bezbjednost)
Mišljenja objavljena u tekstovima autora nisu nužno i stavovi redakcije „Dana”
