Zagađen vazduh, u zatvorenom i otvorenom prostoru, predstavlja najveći ekološki rizik po javno zdravlje i odgovoran je za sedam miliona prijevremenih smrtnih slučajeva u svijetu na godišnjem nivou, saopštila je šefica Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) u Crnoj Gori Mina Brajović.
Kako je navela, prema procjenama SZO Globalne observatorije za zdravlje za period 2010, 2015 i 2019.godine, kvalitet vazduha u Crnoj Gori - mjeren koncentracijom praškastih materija (PM2.5)- je unaprijeđjen (19.3 µg/m3).
“Ali isto tako, činjenica je da je vazduh u Crnoj Gori lošijeg kvaliteta u odnosu na prosjek u regionu Evrope (14.88 µg/m3).Posebno zabrinjava što su koncentracije praškastih, suspendovanih čestica (PM2.5) u Crnoj Gori u prosjeku na godišnjem nivou gotovo četiri puta veće od onoga što su SZO preporučene vrijednosti (5 mg/m3)", kazala je Brajović u autorskom tekstu.
Prema njenim riječima, u Crnoj Gori, nešto više nego u zemljama regiona Evrope, kvalitet vazduha mjereno koncentracijom PM2.5 čestica je lošiji u ruralnim nego u urbanim zonama.
Brajović je podsjetila da smo već duži niz godina svjedoci identične situacije i da se u gotovo isto vrijeme, u zimskim mjesecima “gušimo” u lošem vazduhu.
“Zagađenost vazduha je ozbiljan izazov za veliki broj zemalja zapadnog Balkana. Primjera radi, prosječne godišnje koncentracije u susjednim zemljama su : Albanija (16,28); BiH (26,19), Bugarska (17,29), Sjeverna Makedonija (25,17), Srbija (21,19)”, rekla je Brajović.
Ona je kazala da niko nije imun na zagađen vazduh, ali je i činjenica da postoje značajne geografske razlike u pogledu veće izloženosti zagađjenom vazduhu.
“Osim toga, procijenjeno opterećenje bolestima koje se povezuje sa zagađenim vazduhom zavisi od zdravlja nacije i demografije”, navela je Brajović.
Ona smatra da je važno imati na umu da dugotrajna izloženost zagađenom vazduhu , posebno praškastim česticama (PM česticama) je povezana sa povećanim umiranjem i učestalim obolijevanjem, posebno kada je riječ o kardiovaskularnim i respiratornim oboljenjima.
“Iako se tokom godine evidentiraju tzv “peak -ovi” u pogledu zagađjenosti vazduha, najveću prijetnju po naše zdravlje predstavlja dugotrajna izloženost tokom trajanja godine”, upozorila je Brajović.
Ona je podsjetila da je krajem 2015.godine SZO podržla sprovođenje Studije o procjeni uticaja zagađenosti vazduha na zdravlje u Nikšiću, Podgorici I Pljevljima.
Tada je, navodi Brajović, utvrđeno da se preko 250 prijevremenih smrtnih ishoda godišnje, vezuje za izloženost česticama koja je veća od onih koje se preporučuju Smjernicama SZO o kvalitetu vazduha.
“Prema našim najnovijim procjenama koje je SZO objavila 2022.godine, 703 smrtna ishoda prije navršene 70-te godine života (prijevremeni mortalitet) su posljedica zagađenog vazduha u Crnoj Gori, od cega se u 51 odsto smrtnih slucajeva radi o ishemijskom (koronarnom) oboljenju srca”, kazala je Brajović.
Prema njenim riječima, drugi po redu uzrok umiranja jesu moždani udari čija je stopa u poređenju sa prosjekom u regionu Evrope veća za gotovo 4,5 puta.
“Ovo su zaista zabrinjavajući podaci”, upozorila je šefica SZO kancelarije u Crnoj Gori.
Ona je navela das u uzroci problema zagađenog vazduha u Crnoj Gori, kao i u ostatku regiona zapadnog Balkana brojni.
“Osnovni izvori zagađenja vazduha su termoelektrane i industrijske aktivnosti, neefikasni modeli transporta sa značajnim udjelom korišćenja starih vozila sa tehničkim nedostacima, upotreba čvrstih goriva u domaćinstvima, neadekvatno upravljanje otpadom i slično”, kazala je Brajović.
Ona smatra da problem dodatno potencira i činjenica što značajan dio populacije živi u “betonskim džunglama” gdje gotovo da nema zelenila, a urbanističko planiranje je samo teorija.
“Dakle, radi se o sistemskim i višegodisnjim problemima koji nisu nastali preko noći, i njihova rješenja traže sistemske intervencije, multisektorsko djelovanje utemeljeno na naučnim dokazima, angažman cijelog društva i svakog pojedinca. Traže odgovorno ponašanje i građana, ali posebno kreatora politika”, rekla je Brajović.
Ona je ocijenila da održiva rješenja za ovako kompleksan problem traže više discipline u smislu poštovanja propisa, ali i dosljednost u sprovođenju politika.
“Održiva rješenja pretpostavljaju sprovođenje sektorskih politika koje insistiraju na sistemskim intervencijama i promovišu upotrebu obnovljivih, čistih izvora energije (solarne i vjetro energije), stvaranje uslova za održivi, aktivni saobraćaj i biciklizam kao stil življenja u gradovima, ulaganje u zelene gradove i energetsku efikasnost, efikasno upravljanje otpadom”, kazala je Brajović.
Ona smatra da je posebno važna karika u odgovoru na problem zagađenosti efikasna komunikacija sa građanima i podizanje nivoa informisanosti i svjesnosti u populaciji o rizicima koje zagađeni vazduh sa sobom nosi.
“Potrebno je da ulaganje u čist vazduh i zdrava pluća bude prioritet na agendi nacionalnih i lokalnih vlasti. To je investicija u budućnost koja donosi viseštruke benefite: ulažući u kvalitetan vazduh čuvamo živote i zdravlje, i doprinosimo održivom, inkluzivnom i zelenom razvoju društva u kojem niko neće biti zaboravljen”, poručila je Brajović.
