Slovačka, Mađarska i Turska ističu se kao primjeri država koje su uspjele da obezbijede prilagođene aranžmane, prepoznajući značaj energetskih resursa u očuvanju stabilnosti svojih tržišta i društava.
Slovačka i Mađarska, kao članice Evropske unije, pregovarale su o izuzećima od embarga na rusku naftu koja se transportuje putem cjevovoda „Družba“. Njihova ekonomija u velikoj mjeri zavisi od ovog izvora energije, i sankcije bi mogle ugroziti industrijsku proizvodnju, povećati troškove života i izazvati političke tenzije. Sličan pristup imala je i Turska, iako nije članica EU, koristeći svoju geostratešku poziciju za očuvanje trgovinskih veza sa Rusijom, uključujući i snabdijevanje energentima.
Srbija, koja održava bliske ekonomske i političke veze sa Rusijom, mogla bi potencijalno pokušati da ispregovara sličan aranžman. Ključni izazov leži u činjenici da je Naftna industrija Srbije (NIS), koja je u većinskom vlasništvu ruskog Gasproma, važan energetski stub zemlje. Do sada je Srbija uspjela da balansira između svojih odnosa sa EU i Rusijom, ali povećani pritisak iz Brisela i Vašingtona mogao bi otežati taj balans.
Jedan od mogućih scenarija jeste da Srbija traži izuzeće za NIS, uz obrazloženje da sankcije prema toj kompaniji mogu izazvati destabilizaciju domaćeg energetskog sektora i ugroziti snabdijevanje. Alternativno, Srbija bi mogla da se uključi u regionalne pregovore za zajednički pristup energetskoj sigurnosti u okviru Zapadnog Balkana.
Za razliku od Srbije, Crna Gora prati politiku EU i SAD uvođenjem svih sankcija Rusiji, što ima značajne ekonomske posljedice. Crnogorska ekonomija, koja u velikoj mjeri zavisi od turizma, investicija i uvoza energenata, trpi štetu zbog smanjenog priliva ruskih turista i poslovanja ruskih kompanija. Pitanje koje se postavlja jeste – da li Crna Gora može da traži nadoknadu ili pregovara o specifičnim izuzećima kako bi zaštitila svoje interese?
Jedan od potencijalnih koraka za Crnu Goru mogao bi biti insistiranje na EU fondovima za sanaciju ekonomske štete prouzrokovane sankcijama. Evropska unija već nudi određenu pomoć zemljama koje trpe posljedice ekonomskih pritisaka, ali bi Crna Gora mogla da se aktivnije angažuje u ovom procesu. Druga mogućnost je pokretanje dijaloga sa EU o prilagođavanju sankcija specifičnim potrebama Crne Gore.
Zaključak je da Slovačka, Mađarska i Turska pokazuju da je moguće postići izuzetke kroz pragmatične pregovore, stavljajući nacionalne interese u prvi plan. Srbija bi mogla da koristi sličan model kako bi zaštitila NIS i energetski sektor, dok Crna Gora, kao zemlja kandidat za članstvo u EU, treba da istraži mogućnosti nadoknade štete ili prilagođavanja sankcija. Ključno je da se oba pristupa temelje na dobro definisanim strategijama i konstruktivnom dijalogu sa međunarodnim partnerima.
