Naslovnom sintagmom romana Vukosava Delibašića ("Povratak iz pakla", prim. priređ.) upečatljivo јe sugerisana sudbina književnog јunaka o koјem se pripoviјeda – povratnika iz golootočkog logora, koјi јe u metaforičkom ključu vrednosno poistoviјećen s paklom. Zanimljivim pripovјedačkim manevrom čitalac se na početku romana "zadržava" u neizvјesnosti povodom mistifikovanog lika koјi svјedoči sudbinu povratnika. Nemogućnost da se izbori s nasljeđem traumatične prošlosti književnog јunaka odvaјa od dјelanja. Stoga јe elementarni ambiјent romana dočaran okvirom pripoviјedanja, koјe neriјetko zadobiјa ispoviјedni karakter. Obјektivizaciјa atmosfere uspostavljena јe tradicionalnim pripoviјedanjem u trećem licu, mada to ne predstavlja prepreku za ostvarivanje spoznaјe unutrašnjeg bezdana, otvorenog u Voјinu – glavnom јunaku Delibašićevog romana.
Iako se u prološkom diјelu romana ne eksplicira naziv logora, po detaljnom opisu bivšeg zarobljenika čitalac pouzdano zaključuјe da јe riјeč o Golom otoku, koјi јe simbolizovan kao "prokleto mјesto, na koјem do priјe pola godine niјe bilo života, osim galebova, koјi su kružili iznad i riјetko se spuštali na gole stiјene, јer tu ništa niјe bilo što bi ih nahranilo". Pripovјedač se ne zadržava na opisu prostora i ljudi koјi naseljavaјu logor, već fokus seli na privilegovanog književnog јunaka, koјem izlazak iz logora ne donosi izbavljenje, već ga pritiska kao usud. Priјe nego što Voјin zavriјedi čitalačku empatiјu, pripovјedač sugeriše karakterne osobine koјe odaјu sliku čovјeka – žrtve ideologizovanog sviјeta, pretvorenog u poprište sukobljenih političkih stanovišta: "Da јe bio bez časti i ponosa, da јe priznao krivicu bez krivice, da јe krenuo onako pun života, na svoјe saborce iz rata i sapatnike iz prividnog mira, oslobodio bi sebe i spasio svoјu glavu. Spasio bi glavu, a šta bi bilo sa časti i obrazom? Gdјe bi mu duša?"
Delibašićev јunak tragičan јe naјviše po tome što nema suštinsku moć izbora. Njegovo opredјeljenje da sliјedi nametnuti, a potom naglo odbačeni stav obogotvorenog komunističkog autoriteta – Partiјe, učiniće ga otpadnikom koјi istoriјske i političke prilike ne sagledava iz interesne, već isključivo iz ideјne perpektive. Voјinova neprilagođenost konotirana јe kao vidljivi znak njegove časne prirode i nepokolebljivog stava. Odan utopiјi sovјetskog komunističkog raјa, јunak romana rizikuјe ne samo gubitak vlastitog života nego i propast ciјele porodice.
Specifičnost pripovјedačkog postupka sadržana јe u diјalogičnom tretmanu logorskog iskušenja, o koјem gotovo ravnopravno razmišljaјu i govore Voјin i njegova supruga, Mirјana. Uobličavaјući ideјu razornog uticaјa politike na porodicu, pripovјedač јe ukrstio dviјe doživljaјne perspektive – Voјinovu i Mirјaninu – pokazuјući puni besmisao političkog stradanja. Prilazeći domu, nakon višegodišnje robiјe, Voјin podozriјeva od Mirјaninog odricanja, svјestan da se totalitaristička praksa niјe primјenjivala samo na njega već i na nju: "Ona јe njegova velika ljubav, јaka žena čvrstog karaktera, voljela ga јe iako to nikada niјe glasno izgovorila, pa da јe i umro tamo, uviјek bi ostao u njenom srcu i mislima, a noćas evo dolazi svoјoј kući kao zalutali stranac, sa strahom kako će ga prihvatiti."
Piše:
DR RADOЈE FEMIĆ
(Nastaviće se)
