U poznatoj i bogatoj biblioteci ‘‘Studije i monografije‘‘ Instituta za noviju istoriju Srbije iz Beograda, značajno mjesto zauzima i knjiga ‘‘Slika Afrike u Jugoslaviji‘‘, poznatog srpskog istoričara doc. dr Nemanje Radonjića. Jedan od njena tri recenzenta, akademik dr Dragan Bogetić, o ovoj knjizi zapisaće, između ostalog: ‘‘Slika Afrike u Jugoslaviji‘‘ nas vraća u vrijeme kada se konačno završava razdoblje neprekidnog lutanja Jugoslavije između Istoka i Zapada i njenog traganja za optimalnom međunarodnom strategijom koja je trebalo da obezbijedi maksimalan stepen nacionalne nezavisnosti i realizaciju eksperimentalnog koncepta društvenog samoupravljanja‘‘.
Uz odobrenje dr Radonjića i izdavača, iz ove obimne, osobene i u isto vrijeme vrlo vrijedne knjige, u našem feljtonu, prenijećemo fragmente, za koje smo ocijenili da će našim čitaocima biti posebno zanimljivi.
Dr Nemanja Radonjić diplomirao je, masterirao i doktorirao na katedri za opštu Savremenu istoriju na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Od 2018. radio je na Institutu za noviju istoriju Srbije, a od 2021. docent je na matičnom fakultetu, gdje predaje Savremenu istoriju Evrope, Imagologiju i Kolonijalizam i antikolonijalizam.
***
Južnoslovenske zemlje prve slike o Africi formirale su kao dio mediteranskog basena koji je Afriku dodirivao preko ove geografske i kulturne raskrsnice. Hodočašća, ratovi, trgovina donosili su samo rijetke odjeke o dalekim i stranim zemljama. Potpadanje južnoslovenskih zemalja pod Turke i njihova integracija u ovo svjetsko carstvo, koje je zahvatalo i značajan dio Afrike, dovodi do pojačanog saobraćaja. Gradovi na obali Jadrana imali su veoma razvijenu trgovinu sa Alžirom, Tunisom i čak Marokom. Dubrovčani su se, kao najmoćniji južnoslovenski trgovački grad, isticali po snazi tih veza, pa, kao i drugi trgovački gradovi, osnivaju svoja predstavništva širom afričke obale. Drugi gradovi, poput Ulcinja, jednog jadranskog gusarskog gnijezda i trga za prodaju robova, usvajali su druge običaje vezane za tu epohu. Naime, gusarski kapetani iz ovoga grada sa sobom su dovodili i afričke robove, koji od kućnih robova stiču status kućnih slugu. Oslobođeni tokom 19. vijeka, oni su se skoro potpuno izmiješali sa lokalnim stanovništvom, uzimajući prezimena ‘‘Arapi‘‘ i činili su jedinu zajednicu afričkog porijekla na prostoru koji će postati Jugoslavija.
Turska najezda, ali i svakodnevni život pod Osmanlijama, donijeli su prve slike Afrikanaca koje možemo detaljnije ispratiti. To su ‘‘crni Arapin‘‘ iz srpskih narodnih epskih pjesama, saveznik ‘‘Turčina‘‘, ali strašan protivnik. Predstave o Afrikancima oblikuje i strah od Turaka, pa se u Dalmaciji javlja lokalna verzija blackamoora (‘‘crni Mavarin‘‘), pod nazivom ‘‘morčić‘‘. Može se primijetiti evropski uticaj na formiranje slike divljeg Turčina čija je Drugost pojačavana razlikom u boji kože.
Kraj 19. vijeka i epoha imperijalizma dovode do novih kontakata sa Afrikom i predstavljaju vrhunac južnoslovenskog približavanja kolonijalnoj slici Afrike. Velika geografska otkrića povećala su interesovanje za udaljene zemlje. Posrednici u slici Afrike postaju predstavnici aristokratije slobodnih južnoslovenskih zemalja, poput Srbije, katolički misionari, kao i sluge imperijalnih, ali i afričkih država. Tako jedan od članova porodice Karđorđević, Božidar, putuje po Alžiru u društvu čuvenog francuskog pisca Pjera Lotija, apologete kolonijalizma. Henriju Mortonu Stenluju u ‘‘pacifikaciji‘‘ Konga, koji će postati belgijski, pomaže Dragutin Lerman, jedan od nekoliko preživljelih avanturista, austrougarskih podanika, koji su sa njim pošli u osvajanje Afrike. Kongo posjećuje i o njemu tekstualne i fotografske zapise ostavlja Kosta Dinić, srpski ljekar.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
