Kralj Petar ulazi u Skoplje 1912. g (FOTO. VIKIPEDIJA) / -FOTO: VIKIPEDIJA
29/11/2022 u 13:10 h
Živana JanjuševićŽivana Janjušević
Preuzmite našu aplikaciju
Pratite nas na
Pridružite nam se na viber community
Pratite nas
i na telegram kanalu
Pratite nas
i na WhatsUp kanalu
StoryEditor

Novi krajevi Srbije (1912–1915) (10):Kraljeve uredbe u obliku ukaza

Feljton smo priredili prema knjizi prof. dr Miloša Jagodića "Novi krajevi Srbije (1912–1915)", koju je objavio Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu

Većina je agrarne odnose smatrala ključnim problemom novih krajeva; do rješenja tog pitanja objektivno nije bila moguća primjena Građanskog zakonika u cjelosti ni Zakona o neposrednom porezu. Ovi zakoni su najčešće isticani kao primjeri zakona koje bi valjalo postupno uvoditi u život. U grupu zakona koji bi odmah mogli da budu sprovedeni, načelnici su ubrajali uglavnom prosvjetne, privredne, finansijske, vojne i građevinske zakone. Mišljenja o dužini trajanja izuzetnog režima u novim krajevima su varirala od najmanje tri godine (načelnik Okruga debarskog Jovan Ćirković) do najviše petnaest godina (načelnik Okruga novopazarskog Milivoje Petrović). Načelnici okruga u oblastima sjeverno od Šar planine (Pljevaljski, Novopazarski, Prizrenski, Prištinski) su se izjašnjavali za duže trajanje posebnog režima, što dokazuje da su prilike u tim krajevima u vrijeme turske uprave bile lošije nego u krajevima južno od Šare. Okružne sudije su uglavnom bile sličnog mišljenja kao i okružni načelnici, s tim što je u njihovim analizama daleko više pažnje posvećeno pitanjima, pa i detaljima, iz sudske struke, što je razumljivo. Jedini izuzetak je predstavljao sudija Okružnog suda u Tetovu Jovan M. Obradović, koji se izričito izjasnio za momentalno i potpuno pravno izjednačavanje novih krajeva sa starim oblastima. Izuzetan režim je smatrao "kolosalnom greškom" koja će izazvati kočenje asimilacije stanovništva i doprinijeti inostranoj agitaciji.

Ministarstvo unutrašnjih djela uputilo je 25. decembra 1913. Narodnoj skupštini Predlog zakona o prisajedinjenju Stare Srbije i o upravi u njoj skupa sa mišljenjem Državnog savjeta o njemu. Njim je potvrđeno prisajedinjenje oslobođenih oblasti proglašeno kraljevim Proglasom, predviđena je administrativna podjela novih krajeva na dvanaest okruga i četrdeset pet srezova, tamošnji stanovnici, rođeni i stalno nastanjeni bivši turski podanici, proglašeni su srpskim podanicima i novi krajevi su definisani kao posebna upravna cjelina u okviru Kraljevine Srbije. Članom 7 predloga je propisano da ustavni propisi, zakoni i uredbe, u cjelini ili djelovima, budu uvođeni postupno, kraljevom uredbom u obliku ukaza. Vladi su data ovlašćenja da mimo postojeće pravne regulative, ukoliko nađe za shodno, propisuje posebne uredbe za nove krajeve sa snagom zakona; one bi morale da budu izdate u formi kraljevog ukaza, objavljene u "Srpskim novinama" i naknadno saopštene Narodnoj skupštini u početku narednog saziva.

Ministarstvo unutrašnjih djela uputilo je 25. decembra 1913. Narodnoj skupštini Predlog zakona o prisajedinjenju Stare Srbije i o upravi u njoj skupa sa mišljenjem Državnog savjeta o njemu. Njim je potvrđeno prisajedinjenje oslobođenih oblasti proglašeno kraljevim Proglasom, predviđena je administrativna podjela novih krajeva na dvanaest okruga i četrdeset pet srezova, tamošnji stanovnici, rođeni i stalno nastanjeni bivši turski podanici, proglašeni su srpskim podanicima i novi krajevi su definisani kao posebna upravna cjelina u okviru Kraljevine Srbije

Propisi Ustava i zakona Kraljevine Srbije jednom uvedeni u život u novim oblastima mogli bi biti ukinuti ili promijenjeni samo u redovnoj zakonodavnoj proceduri. Trajanje vladinih uredbi bilo bi ograničeno na deset godina, sa mogućnošću da budu i ranije ukinute ili promijenjene prema potrebi. Sve do tada izdate uredbe koje su se odnosile na upravu u novim oblastima smatrale bi se uzakonjenim. Predlog zakona je ostavljao mogućnost imenovanja činovnika bez zakonskih kvalifikacija na dužnosti, sa izuzetkom sudija. Predsjednici opština u okružnim i sreskim varošima bi bili postavljani kraljevim ukazom; sve ostale predsjednike opština postavljali bi okružni načelnici. Intervencijom Državnog savjeta u predlog je unijet stav da na položaj predsjednika opštine, kmeta i plaćenog opštinskog službenika ne mogu biti postavljena lica koja su u izuzeću po članu 32 Zakona o opštinama, tj. strani podanici i lica osuđivana za određena krivična djela. Ostavljeno je da se oblik neposrednog poreza u novim oblastima uredi zakonima ili uredbama; svi prihodi iz novih krajeva slivali bi se u državnu kasu, dok bi se svi izdaci iz državne kase za nove krajeve mogli činiti samo na osnovu zakona i državnog budžeta. Oficirima i činovnicima na službi u novim krajevima trebalo je svaku treću godinu ukazne službe duplo obračunavati za penziju; činovnici je trebalo da imaju dodatak u visini od najviše 10% od njihove redovne plate. Svim građanima novih krajeva bi se pružilo pravo da neposredno i bez ičijeg odobrenja podnose žalbe sudovima na rad državnih i opštinskih činovnika i zvaničnika; zloupotreba toga prava bila bi sankcionisana.

Zakonodavni odbor Narodne skupštine je 14. marta 1914. podnio izvještaj kojim je predloženi nacrt zakona prihvaćen, ali uz jednu bitnu izmjenu, sa kojom se i predlagač saglasio: trajanje izuzetnog režima je skraćeno sa deset na šest godina.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

Pratite nas na
Pridružite nam se na viber community
Pratite nas
i na telegram kanalu
Pratite nas
i na WhatsUp kanalu

Коментари (0)

Још нема објављених коментара

Оставите свој коментар

  1. Региструјте се или пријавите на свој налог
04. januar 2025 23:21