Ove godine, 3. marta, obilježava se pet godina od smrti Uroša Toškovića (1932-2019), akademskog umjetnika, jednog od, kako je ocijenjeno, najboljih crtača svijeta. Navršava se i dvije godine od kako je, Toškoviću u čast, objavljena knjiga "Toškovićeva Sagrada familija“, jedino djelo ovog domena, u Crnoj Gori.
"Kroz jednu stručnu i metodološki utemeljenu analizu dobijamo jedan kapitalan i pionirski rad, što će, nesumnjivo biti nezaobilazna literatura“ - kako je ocijenjeno.
Šta je to novo što je donijela ova knjiga, visoko se pozicionirala i umnogome otkrila o Toškoviću ono što u odnosu na taj naučni dokaz, u daljem, kako je rekla autorka knjige Marijana Zečević, mogu da korespondiraju samo viđenja?
- Tošković je živio osamdeset četiri godine. Za toliko vremena od kako je diplomirao na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu, apsolutno niko nije uspio da spozna misteriju koju ovjekovječuje tajni kod njegove poetike. Upravo je to dosegla knjiga "Toškovićeva Sagrada familija“. Time je stala na tron, gotovo da je dokučila zenit, utemeljen naučnim dokazom o njegovoj poetici, mimo čega, mogu postojati tumačenja, ali više nema šta da se dokaže kada je u pitanju njegova Istina. Ova knjiga je egzaktno prošla putanju gdje je u krajnjem ishodu spoznala Toškovićevu Istinu.
"Toškovićeva Sagrada familija“ je jedina knjiga koja je uspjela da otkrije šta je zapravo ta njegova Istina. Da nije samo Leonardo da Vinči imao tajni kod, već i Tošković, potvrđeno je u poglavlju „Suprematizam, teozofija i kubizam“. Neke segmente ćemo izdvojiti, ali doslovno, knjiga je na raspolaganju akademskoj javnosti i uopšte čitaocima da kroz njene stranice upoznaju novog i autentičnog Toškovića.
Osim potpisa, na jednoj od Toškovićevih slika imamo u lijevom uglu kodove kojima je Tošković obilježio sliku: krug sa utisnutim slovom T, rimski broj III i krst. (Više o tome vidjeti u knjizi „Toškovićeva Sagrada familija“) Ova tri simbola, u prvi mah, u sprezi su sa brojem tri u sredini i krstom (simbolom hrišćanstva i svetog trojstva). Ovim rimskim brojem, upućuje i na katoličku i na pravoslavnu vjeru i razdoblje. Na prvom mjestu je, ipak, Toškovićev monogram, oznaka negove lične religije i potrage za istinom, koja kod umjetnika uvijek ima svoj usud ̶ zato što traga za sopstvenom eshatologijom, koja posjeduje svoje autonomne sfere. Jer sve ono što nije krst smatrano je anticipacijom u odnosu na Božje, iako mnogi umjetnici tragaju za istinom koja vuče korijene i prije hrišćanskog. Tako umjetnik kroz sopstveni identitet opaža esenciju postojanja, čulima, koja su osnovni intuitivni organ njegove duševne energije.
Stoga, ovaj broj tri (III), zapravo je teozofski simbol koji teozofi oslanjajući se na neoplatonističko učenje o emanaciji prihvataju. Polazeći od neoplatonističkog stanovišta emanacija ide iz samog sebe, označenog kao Jedan, iz Jednog nastaje ̶ Um, a emanacijim iz Uma ̶ Duša. Iz tih duhovnih relacija, u umjetnosti, proistekli su mnogi pravci kao hipostaze.
Suprematizam, teozofija i kubizam. Ovi kodovi, zapravo su šifre kao poentirana stvarnost, autonomna azbuka, lični mol jednog procesa marljivog rada, kruna dosegnute lične Istine i volšebnog traganja. Ovo "T” nije samo Tošković, već jedno suprematističko geslo teozofske ideje svijeta, (drvo i more), zasnovane na ženskom i muškom principu, kao ravnoteži svijeta. Ono što upravo Mondrijanova Kompozicija br. 10: Mol i more predstavlja, kao i Kompozicija s linijma (minus i plus).
Stoga, ova Toškovićeva azbuka, kroz trojaki znakovni sadržaj, zapravo je monogram umjetnosti ̶ teozofija, mistično ezoterična doktrina, kojom nastoji da poveže filosofska istraživanja i teme s misterioznim nastojanjima spoznaje Boga. Upravo ovaj rimski broj tri, poklapa se sa brojem tri koji čini oznaku na mnogim teozofskim monogramima. (Vidjeti u knjizi „Toškovićeva Sagrada familija“, detalj sa slike 39).
Poput Kazimira Maljeviča, Pita Mondrijana, Františeka Kupke i kod Toškovića je, kao i kod većine umjetnika koji su se zanimali za kubizam na čijim su osnovama iznjedrili autonomne umjetničke izme, kao rezultat sasvim prirodno emanirala teozofija kao filosofska misao. Kod Toškovića teozofija je više produkt umjetničke svojstvenosti, umjetničke vještine, kontakta sa prirodom, misticizma i promišljanja ̶ kao rezultat stremljenja za odgovorom šta je Istina, nego što se on za razliku od Mondrijana a priori za nju zanimao.
Upoređujući ovaj Toškovićev monogram sa teozofskim znakom, nalazimo podudarnosti kroz sve elemente: zvijezda, krug, "T”, geometriju, trouglove, ispomjeranu Vitruvijevu zakonitost. Na ovom teozofskom znaku imamo i shemu koju upotpunjuje crveno-bijela kvadratna površina, kao jedan od simbola, tipična za sumatraistička i teozofska promišljanja, prisutna u djelima Pita Mondrijana i Kazimitra Maljeviča.
Središnji znak („T“ sa krugom) prepoznajemo i na Toškovićevom privesku, što je i potvrda krajnjeg rezultata procesa proučavanja Toškovićeve poetika. Znak njegove filosofije ili pak svijest o učenju teozofije.
Ovaj tetra-gamadion na vrhu kruga, je u stvari svastika, sveti simbol u budizmu, hinduizmu i đainizmu. Ovaj simbol nalazi se u istoriji veoma dugo, a prvi put se koristio u neolitskoj Evroaziji i označavao je dobru sreću, mir, i blagostanje.Vjerovalo se da predstavlja kretanje Sunca.
Ovaj drevni simbol Hitler je uništio prisvojivši ga kao kukasti krst i postavio ga kao simbol Nacističke partije.
Otuda Toškovićeva teozofska spoznaja, u potrazi za suštinom, zalazi u prethrišćansko vrijeme kojim traga za prapočetkom stvari, za polazištem i Istinom, sasvim nesvjesno se iznjedrila i iz njegove borbe protiv nacističkog mraka, razgrćući velove tamnih zavjesa koje su ga morile kao magla u močvarama. Tragajući za suncem, pronalazi odgovore koji su sušta Istina.
Dvije ključne riječi koje bi mogle odrediti Toškovića, kao viši principi života su: Igra i Istina.
Tragajući za Toškovićevom Istinom, da li sam došla do Istine? Da! Teozofija je Toškovićeva Istina.
A šta je istina? Jedan pređeni proces da bi se dosegla spoznaja.
Kao i kod nekih avangardnih umjetničkih pokreta kojima je u osnovi slikarske osobenosti kubistička poetika, teozofija je našla uporište, kao potreba za novim odgovorima, koja su sažeta u geometrijskim shemama, kao kosmičkom ekvivelentu, iznad čijih okvira je međuprostor u okviru kojeg je metafizika. To je ta putanja ka savršenstvu, čista ekstaza. Istinu najbolje odgoneta sinestezija, emanate pobuđenog vizuelnog iskustva, koja spaja intenzitet mirisa, slike, melodije i boje, u jedinstven doživljaj koji je iz već pobuđenog iskustva vizija.
Na osnovu svega zaključujemo da je Uroš Tošković bio vrsni intelektualac, poliglota, filosof, koji se sakrio iza svog ubogog plašta kao pribježišta, kao pozorišnog komada koji je odlučio da tik pred sami kraj njegovog života skine publika i razotkrije nauka. Jer umjetnost i filosofija upravo su najviši oblici luksuza.
Mr Marijana ZEČEVIĆ
