Institut za noviju istoriju Srbije iz Beograda objavio je 2022. godine zanimljivu knjigu "Konfontacija i integracija, nacionalne manjine u Srbiji 1944–1964", čiji je autor poznati srpski istoričar dr Zoran Janjetović, naučni savjetnik tog Instituta. O nacionalnim manjinama, kako to i sam autor konstatuje, sistematski je malo pisano, ne samo u Srbiji, nego i drugdje. Za njega, kao naučnika i istraživača, bio je to izazov više, u čemu je potpuno uspio svojom knjigom, koja će čitaocima omogućiti da se bolje upoznaju sa životom i položajem nacionalnih manjina i svim onim što je pratilo njihovu društvenu integraciju. To je cilj i našeg feljtona, u kome ćemo, uz autorovo odobrenje i saglasnost izdavača, iz ove njegove knjige, s izvjesnim skraćenjima, prenijeti poglavlja: "Prošlost koja sporo prolazi – predistorija do 1918" i "Hladni dom – položaj nacionalnih manjina u Kraljevini SHS/Jugoslaviji".
Dr Zoran Janjetović rođen je u Zagrebu 1967. godine. Studirao je istoriju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 1987–1993. Pohađao je postdiplomske studije na istom fakultetu na grupi za opštu savremenu istoriju 1993–1997. i na Srednjeevropskom univerzitetu u Budimpešti 1994–1995. Magistarski rad na temu "Iseljavanje njemačke manjine iz Vojvodine 1944–1948" odbranio јe na oba univerziteta. Od 1994. godine zaposlen je kao istraživač u Institutu za noviju istoriju Srbije u Beogradu. Doktorsku disertaciju "Nacionalne manjine u Kraljevini SHS/Jugoslaviji 1918–1941" odbranio јe krajem 2004. na grupi za opštu savremenu istoriju kod profesora Andreja Mitrovića i Milana Ristovića. Do sada јe objavio osam knjiga i preko 130 članaka na srpskom, engleskom, njemačkom, mađarskom, češkom, makedonskom, turskom i japanskom јeziku, u domaćim i stranim naučnim i stručnim časopisima i zbornicima sa tematikom nacinalnih manjina u Jugoslaviji, jugoslovensko-njemačkih diplomatskih odnosa, popularne kulture u socijalističkoj Jugoslaviji i Drugog svjetskog rata. Trenutno ima zvanje naučnog savjetnika i predsjednik je Naučnog vijeća Instituta za noviju istoriju Srbije iz Beograda.
Teritorija današnje Republike Srbije je tokom istorije uviјek bila mjesto ukrštanja puteva i civilizacija. Putevima su u ratu i miru dolazili pripadnici mnogih naroda. Neki su prolazili, neki ostajali, neki odlazili poslije dužeg ili kraćeg života na ovim prostorima, a neki su se utapali u većinsko stanovništvo. Od doseljavanja na ove prostore Srbi su vremenom asimilovali ostatke naroda koji su tu živjeli prije njih, da bi kasnije na teritoriju koju su naseljavali Srbi dolazili pripadnici drugih naroda, istiskujući Srbe sa nekih prostora, miješajući se s njima ili utapajući se u njih. Istovremeno, i Srbi su se selili u druge krajeve daleko preko granica današnje Republike Srbije, djelimično se stapajući s drugim narodima. Tokom više vjekova neki krajevi (kao Kosovo i Metohija), u kojima su Srbi u srednjem vijeku činili ubjedljivu većinu stanovništva, vremenom su postali pretežno nastanjeni pripadnicima drugih naroda. U nekim drugim oblastima (npr. nekadašnjoj južnoj Ugarskoj, sada Vojvodini), u kojima su Srbi isprva predstavljali manjinu stanovništva, vremenom su postali većinski narod. U oba slučaja došlo je do stvaranja heterogene nacionalne strukture sa brojčanim srazmjerama koje su se vremenom mijenjale. Čak je i na teritorijama gdje su Srbi bili i ostali većina (teritorija centralne Srbije) dolazilo do doseljavanja i etničkih miješanja. Svi ovi procesi su od srednjeg vijeka do danas ostavili mnoštvo tragova u toponimiji, kulturno-istorijskim spomenicima, običajima, jeziku i svakodnevnoj kulturi, ali i u sastavu stanovništva Republike Srbije. Najvidljiviji živi dokaz gore skiciranih procesa su nacionalne manjine koje predstavljaju djelove drugih naroda, obično, ali ne isključivo susjednih srpskoj državnoj teritoriji. Po pravilu, ti narodi imaju svoje nacionalne države, ili pojedine države pripadnike određenih naroda ili etničkih grupa u inostranstvu svojataju kao svoje sunarodnike.
Kako to obično biva pri suživotu pripadnika više naroda na istom prostoru, međusobni odnosi su oscilirali između neprijateljstva i saradnje, međusobnog distanciranja ili izolacije i miješanja. Kvalitet međusobnih odnosa zavisio je od niza faktora i mijenjao se tokom vremena. Istorijska iskustva Srba sa pripadnicima drugih naroda sa kojima su živjeli izmiješano na teritoriji današnje Republike Srbije u velikoj mjeri su odredili položaj pripadnika nesrpskih naroda kada su se jednom našli u okvirima obnovljene srpske, a potom i jugoslovenske države. Posebno je bilo komplikovano uklapanje Mađara, Njemaca i Albanaca, pripadnika onih naroda koji su se našli u položaju nacionalnih manjina, a nekada su bili u relativno povlašćenom položaju u dva velika carstva koja su vjekovima dominirala jugoistočnom Evropom – Osmanskom i Habzburškom.[…]
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
