Piše: Milisav S. Popović

Bazira se na dva pristupa: surogat majčinstvo i instalacija eho-inkubatora (tzv. vještačkih materica) u nacionalnim medicinskim ustanovama.

U prvom slučaju, tehnologija je razvijena prije više decenija i postala je prepoznatljiva kao najefikasniji način "asistiranog rađanja". Uspješnost procedure je na izuzetno visokom nivou, dok sama tehnika/način oplođavanja spada u red jeftinijih i (relativno) lakših medicinskih procedura. Ipak, u finalu realizacije troškovi mogu biti mnogostruko veći – i to iz samo jednog razloga... bioetička komponenta. Zašto? Ajde, najprije, da vidimo definiciju...

Surogat majčinstvo se pravno-etički naziva majčinstvo na osnovu dogovora, često podržano kompleksnim sporazumom između subjekata. Sam dokument (ugovor) je upravo ono što cjelokupnu priču čini teškom. Prema njemu, žena (surogat majka) pristaje da rodi dijete za drugu osobu (ili porodicu). Ali iz kog razloga?

Postoje dva tipa surogat majčinstva, genetski i gestacijski. Genetski proizlazi iz klasične, vještačke oplodnje, inseminacijom surogat majke spermom "namjeravanog oca". Takva majka (nosilac) ima genetsku povezanost s fetusom. Gestacijski tip uključuje hirurški postupak poznat kao laparoskopija gdje se odstranjuje majčino jaje (izvorni subjekt) te postavlja u Petrijevu posudu zajedno s spermom namjeravanog oca, a kada sperma oplodi jaje razvija se embrion koji se "unosi" u matericu surogat majke ("nosilac" u ovom slučaju nema genetsku povezanost sa djetetom). Ponovićemo, kako je sam postupak, s medicinskog stanovišta, relativno brz i efikasan – bilo koji od navedenih oblika surogatstva može biti komercijalizovan. I tu etika počinje da glođe plemenitu namjeru. Jer, da li uopšte dozvoliti novčanu transakciju?

U popularnom obliku, surogat majka može da prima finansijsku dobit od "namjeravanog para" ili "namjeravanog pojedinca", u drugom (ne tako često) razlozi su isključivo altruistični. Zasniva se na dobroj volji - pomoć parovima koji ne mogu da prošire porodicu.

Dan poslije

Komercijalno surogatstvo je legalno u manjem broju država... Ipak! Tako je bilo do skora. Stvari se, u međuvremnu, ubrzano mijenjaju. Sve države unutar EU, te SAD, Rusija, Kina, Japan... rade na nacionalnim strategijama koje će omogućiti da surogat majčinstvo (i genetsko i gestacijsko; i komercijalno i altruistično) postane realno dostupno. To bi trebalo, teorijski makar, da uspori bijelu kugu; da odloži na desetak godina apsolut erodije stanovništva (tačka s koje nema povratka). Jer, iako će surogat princip da bude od transformativne pomoći onima koji žele dijete... Ono neće dati odgovor na pitanje "šta činiti sa svima onima koji uopšte ne žele djecu?" Tu slijedi drugi mogući pristup... Eho-inkubatori ili vještačke materice.

Naučni tim Dječje bolnice u Filadelfiji (Children‘s Hospital of Philadelphia) razvio je prije osam godina prvu"vještačku matericu". Prevashodno namijenjen prevremeno rođenim bebama – projekat je dobio radni naziv Ekstend (extra-uterine environment for newborn development). Iako je smrtnost odojčadi u svijetu (do ranih godina ovog vijeka) spala na istorijski najniži nivo... nakon 2010. dolazi do naglog porasta prevremeno rođenih beba (najrizičniji period – dvadeset druga i dvadeset četvrta sedmica od začetka) koje nisu bile kadre da prežive, uprkos klasičnoj njezi u standardnim inkubatorima. Naučnici u pomenutoj bolnici, predvođeni fetalnim hirurgom Alanom Flejkom, razvili su kapsule ispunjene tečnošću dizajnirane da oponašaju amnionski sadržaj materice. Eksperiment je izvršen na jagnjadima, ekvivalentne gestacijske starosti ljudskim fetusima od 23 do 24 nedjelje – i održali ih u životu do samog čina/trenutka normalnog (zrelog) rođenja.

Uskoro započinje primjena Ekstend-a u selektovanim institucijama po cijelom svijetu (Beograd i Ljubljana se navode kao prvi regionalni punktovi), no ovo polje je otvorilo dodatnu, novu mogućnost... Ako Ekstend već spašava živote prevremno rođenim bebama, da li onda takva vještačka materica (u perspektivi) može da odnjeguje fetus od njegovog samog začetka? Odgovor je – apsolutno da! I tu leži spasonosna moć za sve nacije, kao i ogromna opasnost od zloupotrebe.

Crna Gora može očekivati da će postati članica Ekstend programa – doduše, treba iskazati zainteresovanost; dok se problematika surogat majčinstva kod nas i dalje svodi na "zabrani" koja je deklarativno izrečena prije dvadeset godina od strane neukih i ograničenih umova koji su ovu kategoriju asistiranog rađanja poistovjetili sa, pazite sad... trgovinom ljudima (?!!).

(Autor je književnik)